به گزارش خبرنگار گروه اجتماعی پایگاه خبری تحلیلی «ایلام بیدار»، کنکور در ایران همواره یکی از مهم‌ترین میدان‌های رقابت علمی بوده است؛ میدانی که سال‌ها به‌عنوان نماد شایسته‌سالاری و فرصت برابر معرفی می‌شد. اما نتایج کنکور ۱۴۰۴ نشان داد این رقابت بیش از هر زمان دیگری به سطح درآمد و طبقه اجتماعی خانواده‌ها وابسته شده است. بررسی رتبه‌های زیر هزار در رشته‌های پرطرفدار مانند پزشکی، دندانپزشکی و مهندسی نشان می‌دهد سهم مدارس غیردولتی و تیزهوشان به شکل چشمگیری افزایش یافته، در حالی که مدارس دولتی عادی - که ۷۵ درصد جمعیت دانش‌آموزی کشور را پوشش می‌دهند - تقریباً سهمی در این موفقیت‌ها نداشتند. این موضوع پرسش مهمی را پیش‌روی جامعه قرار داده است: آیا عدالت آموزشی در ایران به بن‌بست رسیده است؟
مدارس دولتی؛ بدنه بزرگ، سهم اندک
علی بختیاری، کارشناس مسائل آموزشی، در گفتگو با خبرنگار گروه اجتماعی پایگاه خبری تحلیلی «ایلام بیدار» اظهار کرد: نتایج کنکورهای اخیر به‌ویژه آزمون ۱۴۰۴ نشان داد که مسیر موفقیت در این رقابت بیش از هر زمان دیگر به سطح درآمد و طبقه اجتماعی خانواده‌ها وابسته است. بررسی رتبه‌های زیر هزار در رشته‌های پرطرفدار نشان می‌دهد که بیش از ۸۵ درصد این نفرات از مدارس غیردولتی و تیزهوشان برخاسته‌اند و سهم مدارس دولتی عادی تقریباً نزدیک به صفر است.
وی افزود: این آمار بسیار نگران‌کننده است؛ چرا که مدارس دولتی ۷۵ درصد جمعیت دانش‌آموزی کشور را پوشش می‌دهند. وقتی چنین بدنه بزرگی از جامعه سهمی در کسب رتبه‌های برتر ندارد، به معنای آن است که عدالت آموزشی عملاً در حال فروپاشی است. فرزندان دهک‌های پایین حتی فرصت حضور جدی در رقابت را پیدا نمی‌کنند.
هزینه‌هایی که از توان خانواده‌های کم‌درآمد خارج است
زهرا محمدی، پژوهشگر حوزه عدالت اجتماعی، با اشاره به شکاف مالی میان خانواده‌ها گفت: طبق آمار رسمی، یک خانواده در دهک دهم برای آماده‌سازی فرزندش جهت کنکور، سالانه بین ۱۵۰ تا ۲۰۰ میلیون تومان هزینه می‌کند. این هزینه شامل کلاس‌های خصوصی، آزمون‌های آزمایشی و مشاوره‌های تحصیلی است. در حالی که درآمد سالانه بسیاری از خانواده‌های دهک‌های پایین کمتر از همین رقم است؛ بنابراین نتیجه چنین نابرابری مالی، تمرکز رتبه‌های برتر در دست دهک‌های بالا خواهد بود.
سهم صفر دهک‌های محروم در کنکور ۱۴۰۴
حجت‌الاسلام مهدی اکبرنژاد، عضو هیأت علمی دانشگاه ایلام، با تأکید بر تبعات این وضعیت اظهار داشت: کنکور ۱۴۰۴ نشان داد بیش از ۹۰ درصد رتبه‌های زیر هزار متعلق به دهک‌های هشتم تا دهم بودند. دهک‌های اول تا چهارم هیچ سهمی در این میان نداشتند. این یعنی عدالت آموزشی در حال فروپاشی است و فرزندان محرومان حتی با استعداد و تلاش فراوان قادر به ورود به رقابت واقعی نیستند.
وی افزود: این روند نه‌تنها عدالت آموزشی را تهدید می‌کند؛ بلکه به بازتولید فقر در جامعه منجر می‌شود. وقتی فرزندان طبقات پایین امکان دستیابی به دانشگاه‌های برتر را نداشته باشند، مسیر اشتغال و ارتقای اجتماعی برایشان بسته خواهد شد.
چرخه بازتولید فقر و تبعات اجتماعی
رضا فیاضی، جامعه‌شناس و تحلیلگر مسائل اجتماعی، نیز در گفتگو با خبرنگار «ایلام بیدار» تصریح کرد: وقتی پزشکان، مهندسان و مدیران آینده کشور عمدتاً از خانواده‌های مرفه برخیزند، شاهد شکاف عمیق‌تر میان طبقات اجتماعی خواهیم بود. این روند می‌تواند به بی‌اعتمادی اجتماعی، مهاجرت نخبگان و حتی بحران‌های اجتماعی منجر شود. در واقع، آموزش به‌جای آنکه ابزار برابرساز باشد، به عاملی برای تثبیت نابرابری تبدیل شده است.
مقایسه با گذشته؛ آیا عدالت آموزشی همیشه چنین بوده است؟
اگر به دهه‌های قبل بازگردیم، شرایط متفاوتی را مشاهده می‌کنیم. در دهه ۶۰ و ۷۰، بسیاری از رتبه‌های برتر کنکور از مدارس دولتی می‌آمدند؛ مدارسی که با وجود کمبود امکانات، از معلمان متعهد و روش‌های آموزشی قوی برخوردار بودند. اما با گسترش مدارس غیردولتی و تیزهوشان در دو دهه اخیر و افزایش سهم آنان از پذیرش دانشگاه‌های برتر، به تدریج مسیر رقابت تغییر کرد. اکنون خانواده‌هایی که توان مالی بالایی دارند، دسترسی بیشتری به منابع آموزشی باکیفیت پیدا کرده‌اند.
تجربه جهانی؛ آموزش رایگان در کشورهای موفق
برای درک بهتر مسئله، مقایسه با برخی کشورها خالی از لطف نیست. در کشورهای اسکاندیناوی مانند فنلاند و سوئد، آموزش عمومی رایگان و با کیفیت برای همه اقشار فراهم است. در این کشورها، تفاوتی میان دانش‌آموزان طبقات مختلف وجود ندارد و همین امر موجب شده سطح نابرابری آموزشی به حداقل برسد. در مقابل، ایران در حال تجربه وضعیتی است که در آن، آموزش به کالایی لوکس تبدیل شده و هرچه توان مالی بیشتر باشد، شانس موفقیت نیز افزایش می‌یابد.
مدارس دولتی؛ نیازمند بازتعریف نقش
حجت‌الاسلام اله‌نور کریمی‌تبار، امام جمعه ایلام، در گفتگو با «ایلام بیدار» بیان داشت: باید نقش مدارس دولتی بازتعریف شود و کیفیت آموزشی آنان به شکل جدی ارتقا یابد. تأمین معلمان توانمند، ایجاد انگیزه در دانش‌آموزان و فراهم کردن دسترسی برابر به منابع آموزشی می‌تواند این شکاف را کاهش دهد. اگر امروز چاره‌اندیشی نشود، فردای کشور با نسلی مواجه خواهد شد که فرصت برابر برای رقابت علمی نداشته و به‌ناچار در چرخه فقر باقی می‌ماند.
خدمات آموزشی یارانه‌ای؛ راهکاری برای دهک‌های پایین
یکی از پیشنهادهای کارشناسان، ارائه خدمات آموزشی رایگان یا یارانه‌ای برای دهک‌های پایین است. این خدمات می‌تواند شامل توزیع بسته‌های آموزشی، برگزاری کلاس‌های تقویتی رایگان، و یا حمایت مالی از شرکت دانش‌آموزان محروم در آزمون‌های آزمایشی باشد. چنین اقداماتی دست‌کم می‌تواند تا حدودی شکاف موجود را کاهش دهد و اعتماد عمومی به عدالت آموزشی را بازگرداند.
کنکور ۱۴۰۴ تنها یک آزمون نبود؛ بلکه آینه‌ای بود که نابرابری‌های ساختاری جامعه را بازتاب داد. وقتی ۷۵ درصد جمعیت دانش‌آموزی کشور در مدارس دولتی تحصیل می‌کنند؛ اما سهمی از رتبه‌های برتر ندارند، عدالت آموزشی به‌شدت تهدید شده است. اگر سیاست‌گذاران امروز برای جبران این نابرابری تصمیم جدی نگیرند، فردای کشور با نسلی مواجه خواهد شد که فرصت برابر برای رقابت علمی نداشته و به‌ناچار در چرخه فقر و محرومیت گرفتار می‌ماند.
انتهای خبر/ر
نظر شما
دیدگاه های ارسال شده توسط شما، پس از تایید توسط مدیریت در وب سایت منتشر خواهد شد