به گزارش خبرنگار پایگاه خبری تحلیلی «ایلام بیدار»، قیام ۱۵ خرداد ۱۳۴۲ را نمی‌توان تنها یک رویداد خونین در تاریخ معاصر ایران دانست؛ بلکه باید آن را نقطه عطفی در مسیر بیداری سیاسی، اجتماعی و دینی ملت ایران تلقی کرد. این قیام که به‌ظاهر به‌سرعت توسط رژیم پهلوی سرکوب شد، در حقیقت آتشی در زیر خاکستر روشن ساخت که پانزده سال بعد با پیروزی انقلاب اسلامی در سال ۱۳۵۷ به بار نشست. نقش محوری امام خمینی (ره) در این حرکت، آن را به یک قیام منحصر به فرد در تاریخ مبارزات ضداستبدادی و ضد استعماری تبدیل کرد. برخلاف حرکت‌های مشابه پیشین که عمدتاً ماهیتی سیاسی یا ملی‌گرایانه داشتند، قیام ۱۵ خرداد ریشه در اعتقادات دینی، فقهی و الهیاتی داشت و همین ویژگی آن را به یک جنبش ماندگار بدل کرد.
آغاز مقاومت اجتماعی - دینی علیه سلطنت
قدرت‌اله نیاصادق عضو هیأت علمی دانشگاه فرهنگیان ایلام در گفتگو با خبرنگار پایگاه خبری تحلیلی «ایلام بیدار» گفت: قیام ۱۵ خرداد را باید آغاز یک مقاومت اجتماعی - دینی سازمان‌یافته علیه سلطنت پهلوی دانست. این قیام، در امتداد اعتراض به سیاست‌های غرب‌گرایانه رژیم از جمله کاپیتولاسیون، اصلاحات ارضی و تضعیف حوزه‌های علمیه بود. در این حرکت، جامعه دین‌دار ایران با هدایت امام خمینی (ره) توانست نه تنها اعتراض خود را بیان کند، بلکه هویت مذهبی و تاریخی خود را بازتعریف کند.
وی افزود: اگرچه قیام در ظاهر به‌شدت سرکوب شد، اما در حقیقت رژیم شاهنشاهی را از نظر مشروعیت دچار بحران ساخت. این حرکت نخستین بار بود که یک مرجع دینی نه‌تنها به مسائل فقهی و شرعی اکتفا نکرد، بلکه به‌صورت مستقیم وارد عرصه مبارزه سیاسی شد. این تحول رویکردی بود که در تاریخ تشیع معاصر بی‌سابقه بود.
عضو هیأت علمی دانشگاه فرهنگیان بیان داشت: حضور توده‌های مردم، مخصوصاً اقشار مذهبی، در این قیام نشان داد که اگر رهبری مذهبی با اعتماد عمومی همراه باشد، می‌تواند به یک نیروی انقلابی گسترده بدل شود. قیام ۱۵ خرداد درواقع بستر مفهومی و اجتماعی انقلاب اسلامی را فراهم ساخت.
نقش حوزه‌های علمیه و بازگشت دین به عرصه عمومی
حجت‌الاسلام سلیم ابراهیمی استاد حوزه و دانشگاه در گفتگو با خبرنگار پایگاه خبری تحلیلی «ایلام بیدار» گفت: یکی از دستاوردهای مهم قیام ۱۵ خرداد، بازگشت دین به عرصه عمومی بود. تا پیش از این، حوزه‌های علمیه نقش محدودی در تحولات سیاسی داشتند، اما این قیام نشان داد که دین می‌تواند به‌عنوان موتور محرک جنبش‌های اجتماعی نیز عمل کند.
وی افزود: امام خمینی (ره) با طرح دیدگاه ولایت فقیه، برای نخستین‌بار به‌صورت صریح نقش علما را در اداره جامعه مطرح کرد. این طرح نظری بعدها در قانون اساسی جمهوری اسلامی نهادینه شد. از این رو قیام ۱۵ خرداد را باید سرآغاز یک تحول اساسی در اندیشه سیاسی شیعه دانست.
ابراهیمی بیان داشت: حوزه‌های علمیه پس از این قیام، دیگر محدود به آموزش دروس حوزوی نشدند. روحانیت با ایفای نقش در عرصه عمومی، به مسئولیتی فراتر از گذشته دست یافت. طلاب و علما تبدیل به مبارزان سیاسی شدند و مساجد به کانون‌های اعتراضی بدل گشتند. این تحول، فضای فکری جامعه را دگرگون ساخت.
وی گفت: قیام ۱۵ خرداد همچنین آغازگر یک نوع بازتعریف در رابطه میان مردم و دین بود. مردم دین را نه فقط به‌عنوان مجموعه‌ای از احکام فردی، بلکه به‌عنوان راهی برای نجات اجتماعی و مبارزه با ظلم پذیرفتند. این درک نوین، مسیر را برای انقلاب اسلامی هموار ساخت.
مشروعیت‌زدایی از سلطنت پهلوی و تغییر گفتمان عمومی
حسین فریادی پژوهشگر تاریخ ایران در گفتگو با خبرنگار پایگاه خبری تحلیلی «ایلام بیدار» گفت: از منظر تاریخی و جامعه‌شناختی، قیام ۱۵ خرداد نقطه آغاز فرایند مشروعیت‌زدایی از سلطنت پهلوی بود. پس از این قیام، رژیم شاه دیگر نتوانست خود را به‌عنوان حکومتی مقبول در نظر مردم معرفی کند.
وی افزود: اگرچه رژیم توانست این قیام را در کوتاه‌مدت سرکوب کند، اما هزینه سنگینی بابت آن پرداخت. بازداشت امام خمینی (ره)، کشتار مردم در خیابان‌ها و فضای سرکوب، باعث شد که ذهنیت عمومی نسبت به سلطنت تغییر کند. مردم دریافتند که مطالبات دینی و اجتماعی آنان از سوی حکومت قابل تحمل نیست.
فریادی بیان داشت: یکی از آثار مهم قیام، شکل‌گیری گفتمان مقاومت بود. مفاهیمی چون ظلم‌ستیزی، شهادت‌طلبی، استقلال و نفی سلطه خارجی، به‌تدریج وارد واژگان روزمره مردم شد. این گفتمان بعدها در نهضت‌های بعدی و به‌ویژه در انقلاب ۵۷ تداوم یافت.
وی گفت: از منظر حافظه تاریخی نیز قیام ۱۵ خرداد به یک نماد بدل شد. مردم این واقعه را فراموش نکردند و آن را در ذهن و ضمیر خود به‌عنوان سند مظلومیت و حقانیت حفظ کردند. این حافظه تاریخی، به موتور محرکه سایر حرکت‌های انقلابی تبدیل شد.
قیامی برای همیشه تاریخ
قیام ۱۵ خرداد نه فقط یک حرکت اعتراضی مقطعی، بلکه آغازگر تحولی عمیق در تاریخ معاصر ایران بود. این قیام با تکیه بر رهبری دینی، آرمان‌گرایی اجتماعی و بصیرت سیاسی، توانست فضایی جدید برای کنشگری مردم ایجاد کند.
این حرکت، بنیان‌گذار گفتمانی شد که در آن دین، سیاست، مقاومت و هویت ملی به هم پیوند خوردند. از آن پس دیگر امکان بازگرداندن جامعه ایران به دوران انفعال و سرسپردگی وجود نداشت. امام خمینی (ره) با تبدیل قیام ۱۵ خرداد به یک خاطره زنده، مسیر حرکت آینده را ترسیم کرد.
امروز نیز بازخوانی این قیام برای نسل جدید، ضرورتی حیاتی است. فهم اینکه چگونه یک قیام مردمی با پشتوانه دینی می‌تواند به انقلابی بزرگ منجر شود، نه‌تنها از منظر تاریخی، بلکه از جهت تربیتی و اجتماعی نیز اهمیت دارد. قیام ۱۵ خرداد، یادآور این حقیقت است که اراده ملتی مؤمن و آگاه، هیچ‌گاه شکست‌پذیر نیست.
انتهای خبر/ر
نظر شما
دیدگاه های ارسال شده توسط شما، پس از تایید توسط مدیریت در وب سایت منتشر خواهد شد