به گزارش خبرنگار پایگاه خبری تحلیلی «ایلام بیدار»، امام محمدباقر (ع) پنجمین امام شیعیان، شخصیتی است که در میان صفحات درخشان تاریخ اسلام به‌واسطه‌ی علم، حلم، تقوا و صبر در برابر ظلم و ستم بنی‌امیه، جایگاهی منحصر به فرد دارد. آن حضرت در دوره‌ای پر از اضطراب سیاسی و اجتماعی زیست، اما با وجود فشارهای طاقت‌فرسا، توانستند نهضتی علمی و فرهنگی پایه‌گذاری کنند که مقدمه‌ای شد بر شکوفایی اندیشهٔ اسلامی در دوران بعدی.
شهادت امام محمدباقر (ع) تنها یک فاجعه تاریخی نیست، بلکه نقطه عطفی در جریان بیداری فکری و مقاومت در برابر سلطه‌گری امویان محسوب می‌شود. این گزارش کوشیده است با بهره‌گیری از دیدگاه‌های اساتید حوزه، دانشگاه و کارشناسان تاریخ، به ابعاد مختلف شخصیت این امام بزرگوار و تأثیر ماندگار ایشان بر جامعه اسلامی بپردازد.
امام باقر (ع) پرچم‌دار جهاد علمی در دوران اختناق
حجت‌الاسلام عمران احمدی استاد حوزه و دانشگاه، در گفتگو با خبرنگار پایگاه خبری تحلیلی «ایلام بیدار» گفت: امام محمدباقر (ع) در یکی از سخت‌ترین دوره‌های سیاسی و اجتماعی مسلمانان زندگی کردند. فضای حاکم بر جامعه، سرشار از انحرافات، سرکوب علمی، و سوءاستفاده خلفای اموی از دین برای توجیه ظلم و فساد بود. در چنین شرایطی، امام باقر (ع) نه‌تنها سکوت نکردند، بلکه با صبر و درایت، پرچم نهضت علمی را برافراشتند.
وی افزود: پایه‌گذاری حلقه‌های درس توسط امام در مدینه، جرقه‌ای برای احیای اندیشه ناب اسلامی بود. بیش از ۴۰۰ شاگرد از مکتب ایشان بهره بردند و این نشانهٔ توان علمی فوق‌العادهٔ آن حضرت است. ایشان به‌جای تقابل مستقیم نظامی، جهاد علمی را در پیش گرفتند تا ریشه‌های معرفت و آگاهی را در جامعه عمیق کنند.
این استاد حوزه تصریح کرد: امام باقر (ع) در پاسخ به شبهات عقیدتی و فقهی، با منطق، استدلال و مهربانی، مسیر هدایت را برای مردم روشن می‌کردند. حتی دانشمندان اهل سنت نیز زبان به ستایش دانش و حلم ایشان گشوده‌اند. اگر امروز ما از تمدن اسلامی و فقاهت غنی شیعه سخن می‌گوییم، پایه‌های آن در دوران امام باقر (ع) بنا نهاده شد.
احمدی تأکید کرد: شهادت امام محمدباقر (ع) به دستور هشام بن عبدالملک، خلیفهٔ اموی، نمونه‌ای روشن از دشمنی حاکمان جائر با علم و آگاهی است. آنان خوب می‌دانستند که تفکر امامان شیعه، ارکان استبداد را به لرزه درمی‌آورد؛ لذا تلاش کردند تا با حذف فیزیکی امام، جریان بیداری را متوقف کنند، اما این نهضت ادامه یافت.
احیای هویت شیعی در پرتو اندیشه‌های امام باقر (ع)
علی حیدری، استاد دانشگاه آزاد اسلامی ایلام، در گفتگو با خبرنگار پایگاه خبری تحلیلی «ایلام بیدار» گفت: امام محمدباقر (ع) نقش بسیار مهمی در تثبیت و بازآفرینی هویت شیعی ایفا کردند. پس از واقعه کربلا و دوران اختناق پس از آن، شیعیان در تنگنای شدید امنیتی و عقیدتی قرار داشتند، اما امام باقر (ع) توانستند با بهره‌گیری از فرصت‌های محدود، چارچوب فکری تشیع را بازتعریف کنند.
وی بیان داشت: تأکید امام بر اصول توحید، عدل، امامت، و معاد، ضمن پاسداری از مبانی اعتقادی، به انسجام هویتی شیعیان کمک کرد. ایشان با پاسخ به مسائل کلامی روز و تبیین خط‌مشی اصیل اسلامی، مرز میان اسلام حقیقی و دین درباری را روشن ساختند. بسیاری از آموزه‌های فقهی و عقیدتی ما ریشه در بیانات آن حضرت دارد.
حیدری ادامه داد: امام باقر (ع) نخستین امامی بودند که با بهره‌گیری از شرایط نسبتاً آرام‌تر بعد از سقوط بنی‌مروان، توانستند فعالیت‌های علمی و فرهنگی را سازمان‌دهی کنند. این مسئله باعث شد گفتمان شیعی از حالت تدافعی به حالت کنشگرای فعال در عرصه علمی تغییر کند.
وی افزود: دشمنان می‌دانستند که روشنگری امام (ع) بیش از هر شمشیری مؤثر است. به همین دلیل دستگاه خلافت با شیوه‌های خزنده تلاش می‌کرد ایشان را منزوی کرده و در نهایت، ایشان را با زهری کشنده به شهادت رساندند. شهادتی مظلومانه که نشان از ترس حاکمان از قدرت علم داشت.
پیامدهای شهادت امام باقر (ع) در تاریخ اسلام
حسین یاری، کارشناس تاریخ اسلام، در گفتگو با خبرنگار پایگاه خبری تحلیلی «ایلام بیدار» گفت: شهادت امام باقر (ع) تنها یک حادثهٔ تلخ نبود، بلکه از آن پس روندی در تاریخ اسلام شکل گرفت که امامان بعدی، به ویژه امام صادق (ع)، آن را توسعه دادند. شهادت ایشان، عملاً نشان داد که جریان فکری اهل‌بیت، مزاحم مشروعیت‌سازی دروغین خلافت اموی بود.
وی افزود: پس از شهادت امام باقر (ع)، جو حاکم بر جامعه شیعی دو رویکرد را در پیش گرفت؛ یکی تلاش برای حفاظت از دستاوردهای علمی ایشان و دیگری انتقال آموزه‌ها به نسل‌های بعد. این فرایند موجب شد که دستگاه اموی علی‌رغم سرکوب و فشار، نتواند نهضت علمی اهل‌بیت را خاموش کند.
این کارشناس تاریخ اسلام اظهار داشت: روایت‌هایی که از سبک زندگی، برخورد با مخالفان، رفتار اجتماعی و حتی نحوه عبادت امام محمدباقر (ع) به ما رسیده، گنجینه‌ای فرهنگی برای تمدن اسلامی است. ایشان در عین حال که مرجع علمی بودند، نماد تواضع، ساده‌زیستی، و عدالت‌طلبی نیز محسوب می‌شدند.
یاری تصریح کرد: ظلم بزرگی که در حق امام باقر (ع) شد، این بود که اجازه ندادند امت اسلامی از علم و بصیرت ایشان در گستره‌ای وسیع بهره‌مند شود. اگر فرصت بیشتری به ایشان داده می‌شد، شاید روند رشد تمدن اسلامی سرعتی مضاعف می‌گرفت. با این حال، همان فرصت محدود نیز برگ‌هایی زرین در تاریخ به‌جا گذاشت.
ضرورت بازخوانی میراث فکری امام باقر (ع) در عصر حاضر
حجت‌الاسلام مهدی اکبرنژاد، عضو هیأت علمی دانشگاه ایلام، در گفتگو با خبرنگار پایگاه خبری تحلیلی «ایلام بیدار» گفت: امروز بیش از هر زمان دیگری نیازمند بازخوانی دقیق اندیشه‌های امام محمدباقر (ع) هستیم. جامعه اسلامی در برابر هجمه‌های فرهنگی، تحریفات دینی و بحران‌های هویتی قرار دارد و باید به سرچشمه‌های ناب معارف اهل‌بیت (ع) بازگردد.
وی تأکید کرد: یکی از ویژگی‌های ممتاز امام باقر (ع) تبیین دین در عین حفظ عقلانیت و کرامت انسانی بود. ایشان نه‌تنها معارف اسلامی را توسعه دادند، بلکه الگوی تعامل با جامعه را نیز ارائه کردند. امروز طلاب، نخبگان و اساتید دانشگاه باید از این سیره بهره ببرند تا دین را به‌صورت منطقی، مستدل و دل‌نشین به نسل جدید عرضه کنند.
اکبرنژاد افزود: بسیاری از چالش‌های فکری امروز با رجوع به منطق امام باقر (ع) قابل حل است؛ از جمله مسئله رابطه علم و دین، نقش عقل در استنباط احکام، و نسبت دین با سیاست. ایشان در همه این حوزه‌ها موضعی روشن، مستدل و الهام‌بخش داشتند.
وی در پایان گفت: زنده نگه‌داشتن یاد امام محمدباقر (ع) فقط در برگزاری مراسم سالگرد خلاصه نمی‌شود؛ باید اندیشه‌های ایشان در نظام آموزشی، خطبه‌های نمازجمعه، تولیدات رسانه‌ای، و کتب درسی گنجانده شود. تنها با این کار است که می‌توان از میراث ایشان در ساخت جامعه‌ای آگاه، مقاوم و مؤمن بهره برد.
نتیجه‌گیری؛ شهادتی برای بیداری، سکوتی که پر از فریاد بود.
امام محمدباقر (ع) با شهادت مظلومانه‌اش، نه تنها یک نقطه پایان نبود، بلکه سرآغازی شد برای جریانی عمیق در بیدارسازی امت اسلامی. شخصیتی که علم، حلم، تقوا و زمان‌شناسی را در اوج فشارهای سیاسی به کار گرفت تا حقیقت را از دل تاریکی‌ها بیرون بکشد. او پایه‌گذار نهضت علمی بود که بعدها در دوران امام صادق (ع) به اوج رسید و بذر آن، امروز هم در حوزه‌های علمیه، دانشگاه‌ها و اندیشه‌ورزی اسلامی دیده می‌شود.
ابعاد مختلف شخصیت امام باقر (ع) از جایگاه علمی و کلامی گرفته تا سیره فردی و اجتماعی نشان می‌دهد که آن حضرت نه فقط برای زمان خویش، بلکه برای همهٔ دوره‌ها الگو و راهبر است. تأکید بر عقلانیت دینی، روشنگری علمی، مبارزه نرم با انحرافات، و صبر بر مصیبت‌ها، مؤلفه‌هایی است که جامعه امروز بیش از هر زمان دیگر به آن نیاز دارد.
شهادت ایشان در سکوت و بی‌خبری بسیاری از مسلمانان آن زمان رخ داد، اما تاریخ به‌روشنی گواهی داد که این سکوت، فریاد حق‌طلبی و روشنگری بود. فریادی که تا امروز ادامه دارد و بر دوش نسل‌های بعدی برای پاسداری از دین و حقیقت، سنگینی می‌کند.
اگر بخواهیم میراث واقعی امام باقر (ع) را پاس بداریم، باید در عمل به راه و اندیشهٔ او وفادار بمانیم؛ با ترویج عقلانیت، گسترش دانش دینی، و مبارزه با ظلم و جهل در هر لباسی که باشد. او امامی بود که در زمانهٔ تحریف، چراغ حقیقت را روشن نگه داشت و با شهادتش، مهر تأیید زد بر رسالتی که جز از اولیای خدا ساخته نبود.
انتهای خبر/ر
نظر شما
دیدگاه های ارسال شده توسط شما، پس از تایید توسط مدیریت در وب سایت منتشر خواهد شد