به گزارش خبرنگار گروه فرهنگی پایگاه خبری تحلیلی «ایلام بیدار»، در تقویم رسمی کشور، ۱۴ آبان به‌عنوان «روز فرهنگ عمومی» ثبت شده است؛ روزی برای تأمل در رفتار جمعی ما، در شیوه زیستن، تعامل اجتماعی، و درک از اخلاق و قانون. فرهنگ عمومی، اگرچه مفهومی گسترده و چندوجهی است، اما در زیست واقعی مردم خود را در ساده‌ترین امور نشان می‌دهد؛ از نحوه رانندگی و نوع گفت‌وگو با همسایه، تا مشارکت در کار خیر و احترام به قوانین شهری.
در استان ایلام، این مفهوم رنگ و بوی خاصی دارد. مردمی با اصالت عشیره‌ای، ریشه‌دار در سنت‌های دینی و انقلابی، و در عین حال در معرض دگرگونی‌های مدرن و رسانه‌ای. پرسش اینجاست که امروز فرهنگ عمومی ایلام در کجای مسیر توسعه ایستاده است؟ آیا توانسته میان سنت و مدرنیته تعادل برقرار کند؟ و چه راه‌هایی برای تقویت این سرمایه نرم وجود دارد؟
برای بررسی این موضوع، خبرنگار ایلام بیدار با چند تن از مسئولان فرهنگی، کارشناسان دانشگاهی و فعالان اجتماعی استان گفتگو کرده است.
میراث‌فرهنگی یا فرهنگ میراثی؟
حجت‌الاسلام مهدی اکبرنژاد عضو هیأت علمی دانشگاه ایلام در گفتگو با خبرنگار «ایلام بیدار» با اشاره به اهمیت فرهنگ عمومی گفت: فرهنگ عمومی ریشه در باور مردم دارد، نه در تصمیمات اداری. وقتی از فرهنگ عمومی صحبت می‌کنیم، یعنی از آن چیزی می‌گوییم که در ناخودآگاه جامعه جریان دارد؛ رفتارهایی که تکرار می‌شوند، نه لزوماً آنچه آموزش داده می‌شود.
وی ادامه داد: در ایلام، ما میراثی غنی از ارزش‌های دینی، مهمان‌نوازی و غیرت اجتماعی داریم. اما گاهی این میراث به صورت فرهنگ موزه‌ای حفظ شده، نه فرهنگ زنده. نسل جدید کمتر فرصت داشته تا در فضای اجتماعی با این ارزش‌ها مواجه شود، چون رسانه‌ها و سبک زندگی جدید در حال بازتعریف رفتارهای عمومی هستند.
قاسمی تأکید می‌کند که شورای فرهنگ عمومی استان در تلاش است تا پیوند میان نهاد دین، آموزش و رسانه را تقویت کند: اگر مسجد، مدرسه و رسانه با هم هم‌صدا نباشند، هر کدام حرف خودشان را می‌زنند و جامعه دچار چندگانگی فرهنگی می‌شود. کار ما ایجاد این هم‌صدایی است.
فرهنگ عمومی در میدان اقتصاد و رسانه
نصرت حیدری استاد دانشگاه آزاد ایلام در گفتگو با خبرنگار «ایلام بیدار» گفت: نمی‌توان از مردم انتظار رفتار فرهنگی داشت وقتی زمینه‌های اقتصادی و اجتماعی ناپایدار است.
وی افزود: فرهنگ عمومی فقط توصیه اخلاقی نیست. وقتی جوانی شغل ندارد، وقتی امید به آینده کم است، طبیعی است که رفتارهای فرهنگی دچار اختلال شود. فرهنگ از دل معیشت بیرون می‌آید. بی‌توجهی به عدالت اجتماعی خودش ضربه‌ای به اخلاق عمومی است.
وی در ادامه به نقش رسانه‌های محلی اشاره می‌کند و می‌گوید: در ایلام، رسانه‌ها باید به‌جای بازتولید کلیشه‌ها، به بازنمایی امید بپردازند. مثلاً همین آیین‌های بومی یا همکاری‌های مردمی در بحران‌ها، مثل زلزله یا اربعین، سرمایه‌های فرهنگی‌اند. اما کمتر درباره‌شان تولید محتوا می‌شود. ما نیاز به باز روایت فرهنگ داریم، نه تکرار شعارها.
حیدری خاطرنشان کرد: در جامعه‌ای که هر خانواده حداقل یک گوشی هوشمند دارد، فرهنگ عمومی بدون آموزش رسانه‌ای ممکن نیست. گاهی یک شایعه در فضای مجازی، بیش از صد خطبه نمازجمعه روی افکار عمومی تأثیر می‌گذارد. باید مردم را توانمند کرد تا پیام درست را از غلط تشخیص دهند.
نقش نهادهای فرهنگی در ایلام؛ هماهنگی یا تکرار وظایف؟
حجت‌الاسلام عباس قیطاسی کارشناس مسائل فرهنگی با اشاره به عملکرد دستگاه‌های فرهنگی گفت: یکی از مشکلات دیرینه ما، موازی‌کاری است. هر نهادی بخشی از فرهنگ را در اختیار دارد؛ ارشاد، آموزش‌وپرورش، صداوسیما، حوزه علمیه، بسیج، شهرداری و... اما انسجام کافی وجود ندارد. گاهی چند دستگاه برای یک هدف مشابه بودجه می‌گیرند، بدون اینکه خروجی ملموسی ایجاد شود.
وی تأکید کرد: ما به‌تازگی در شورای فرهنگ عمومی استان تصمیم گرفتیم نقشه فرهنگی ایلام را تهیه کنیم تا بدانیم چه نهادی کجا باید ورود کند. اگر هدفمان ارتقای رفتار اجتماعی است، باید از آموزش ابتدایی تا رسانه محلی و فضای مجازی در یک مسیر واحد حرکت کنند.
قیطاسی با اشاره به موضوع بودجه فرهنگی گفت: واقعیت این است که بخش عمده‌ای از بودجه فرهنگی استان صرف برگزاری مراسم‌های تکراری می‌شود. در حالی که باید آن را صرف آموزش، پژوهش و تولید محتوا کنیم. مثلاً طرح‌هایی مثل "همیاران فرهنگ" در محلات شهری می‌تواند رفتار اجتماعی را به‌صورت میدانی اصلاح کند.
فرهنگ و آسیب‌های اجتماعی؛ دو روی یک سکه
نادر مروتی، جامعه‌شناس و پژوهشگر فرهنگی در گفتگو با خبرنگار ما در تحلیل خود، فرهنگ عمومی را مهم‌ترین ابزار پیشگیری از آسیب‌های اجتماعی دانسته و گفت: وقتی از آسیب‌هایی مثل طلاق، اعتیاد یا پرخاشگری اجتماعی صحبت می‌کنیم، ریشه آنها در ضعف فرهنگ عمومی است. فرهنگ یعنی الگوی رفتاری جمعی که باید پایدار باشد. اگر این الگو از بین برود، جامعه در برابر فشارها آسیب‌پذیر می‌شود.
وی با اشاره به وضعیت ایلام می‌گوید: ایلام به دلیل شرایط مرزی، مهاجرت، بیکاری و تحولات سریع رسانه‌ای، با نوعی بحران هویت فرهنگی روبه‌روست. جوانان بین سنت و مدرنیته معلق مانده‌اند. نه به طور کامل سنت را پذیرفته‌اند و نه با مدرنیته سازگار شده‌اند. این وضعیت باعث بروز تناقض رفتاری می‌شود.
مروتی راه‌حل را در گفتگوی فرهنگی دانسته و گفت: ما باید دوباره به گفت‌وگو برگردیم؛ گفت‌وگو میان نسل‌ها، میان نهادها و میان اقوام. جامعه‌ای که گفت‌وگو در آن کم‌رنگ شود، فرهنگش به‌تدریج فرسوده می‌شود.
مساجد، خانواده و مدرسه؛ سه محور بازسازی فرهنگ عمومی
در استان ایلام، مساجد و هیئات مذهبی همچنان نقشی تعیین‌کننده در رفتار جمعی دارند. بسیاری از کارشناسان معتقدند که احیای فرهنگ عمومی از دل همین پایگاه‌های مردمی ممکن است.
کارشناسان معتقد هستند که باید کار فرهنگی را از پایین به بالا ببریم. فرهنگ دستوری، ماندگار نیست. وقتی خانواده، مسجد و مدرسه با هم شبکه شوند، فرهنگ از درون جامعه رشد می‌کند. مثلاً آموزش احترام به قانون، یا مشارکت در امور محله، اگر از دوران کودکی تمرین شود، در بزرگسالی به عادت اجتماعی تبدیل می‌شود.
در این زمینه، چند طرح محلی در ایلام اجرا شده است. از جمله «طرح همیار مسجد» که طی آن جوانان محله در فعالیت‌های اجتماعی مشارکت می‌کنند؛ یا «پویش ایلام پاک» که با همکاری شهرداری و گروه‌های مردمی در حوزه فرهنگ زیست‌محیطی فعالیت دارد. این نمونه‌ها نشان می‌دهد که فرهنگ عمومی، اگر با مردم پیوند بخورد، می‌تواند اثرگذار باشد.
چالش‌های فرهنگی در ایلام؛ از زبان تا هویت
ایلام از نظر فرهنگی تنوع بالایی دارد؛ گویش‌های محلی، آیین‌های بومی، لباس سنتی و آداب خاص عشیره‌ای. اما همین تنوع، اگر درست مدیریت نشود، می‌تواند به فاصله‌های فرهنگی منجر شود.
گاهی سیاست‌گذاری‌های فرهنگی، تنوع فرهنگی را به رسمیت نمی‌شناسد. مثلاً وقتی از فرهنگ ایلامی صحبت می‌کنیم، منظورمان دقیقاً چیست؟ آیا فرهنگ شهری ایلام با فرهنگ روستایی دهلران یا بدره یکی است؟ قطعاً نه. برای همین باید سیاست فرهنگی متناسب با هر منطقه داشته باشیم.
حفظ زبان و گویش‌های محلی هم بخشی از فرهنگ عمومی است. وقتی جوان ایلامی از گفتن کلمه‌ای به زبان مادری‌اش خجالت می‌کشد، یعنی بخشی از هویت فرهنگی‌اش را از دست داده. رسانه‌های استانی باید در این زمینه فعال‌تر باشند.
راه برون‌رفت؛ از شعار تا اقدام فرهنگی
کارشناسان معتقدند که مهم‌ترین نیاز فرهنگ عمومی در ایلام، عبور از سطح شعار به مرحله اقدام است.
سال‌هاست که در جلسات فرهنگی، واژه‌هایی مثل تبیین، ترویج، و ارتقاء تکرار می‌شود، اما کمتر از چگونه صحبت می‌کنیم. باید شاخص‌های سنجش رفتار فرهنگی تعریف شود. مثلاً در هر سال، شاخص‌هایی مانند میزان مشارکت اجتماعی، رعایت قانون در ترافیک، یا تمایل به مطالعه، می‌تواند وضعیت فرهنگ عمومی را نشان دهد.
فرهنگ عمومی و نسل نو؛ از مصرف فرهنگی تا تولید فرهنگی
در سال‌های اخیر، نسل جوان ایلامی در فضای دیجیتال حضوری گسترده دارد. اما به گفته کارشناسان، این حضور هنوز بیشتر مصرف‌گرایانه است تا تولیدی.
حجت‌الاسلام مهدی اکبرنژاد در این زمینه گفت: نسل جدید ظرفیت بالایی دارد. اگر آموزش ببیند، می‌تواند در فضای مجازی محتوای بومی تولید کند. ما نیاز به جهاد تبیین دیجیتال داریم؛ یعنی جوان ایلامی بتواند هویت خود را در فضای جهانی با زبان هنر و رسانه عرضه کند.
وی به نمونه‌ای اشاره کرده و گفت: چند نوجوان ایلامی اخیراً کلیپ‌هایی از آیین‌های محلی و اربعین در مهران ساخته‌اند که در فضای مجازی میلیون‌ها بازدید داشته. این یعنی اگر اعتماد کنیم، جوانان خودشان بهترین مروجان فرهنگ‌اند.
فرهنگ عمومی؛ سرمایه خاموش توسعه ایلام
فرهنگ عمومی نه در مراسم‌ها و شعارها، بلکه در رفتار روزمره مردم معنا می‌یابد.
در ایلام، ریشه‌های فرهنگی غنی وجود دارد، اما برای پویایی نیاز به «باز روایت و بازآفرینی» دارد. نهادهای فرهنگی باید از تکرار فاصله بگیرند، رسانه‌ها باید امید اجتماعی را تقویت کنند، و آموزش‌وپرورش باید از کودکی رفتار فرهنگی را تمرین دهد.
فرهنگ عمومی، به تعبیر رهبر معظم انقلاب، هوای تنفسی جامعه است. اگر این هوا سالم باشد، اقتصاد، سیاست و امنیت نیز در مسیر درست قرار می‌گیرند. ایلام، با پشتوانه دینی، عشیره‌ای و انقلابی خود، ظرفیت آن را دارد که الگویی از زیست‌فرهنگی ایرانی - اسلامی ارائه دهد؛ مشروط بر آنکه از توصیه عبور کند و به اقدام برسد.
انتهای خبر/ر
نظر شما
دیدگاه های ارسال شده توسط شما، پس از تایید توسط مدیریت در وب سایت منتشر خواهد شد