به گزارش خبرنگار گروه سیاسی پایگاه خبری تحلیلی «ایلام بیدار»، شانزدهم مهرماه، مصادف با روز جهانی کودک، فرصتی است برای اندیشیدن به دنیای کوچک اما عمیق کودکانی که آینده هر جامعه را می‌سازند. جهانیان در این روز، از حقوق کودک، شادی، آموزش، سلامت و امنیت سخن می‌گویند، اما برای بسیاری از کودکان در ایران، به‌ویژه در مناطق محروم و روستایی، هنوز مسیر رسیدن به این حقوق ساده، پرپیچ‌وخم است.
استان ایلام نیز با وجود پیشرفت‌های نسبی در حوزه آموزش و سلامت، همچنان درگیر چالش‌هایی است که دنیای کودکی را در سایه دغدغه‌های اقتصادی و اجتماعی قرار داده است. این گزارش نگاهی دارد به وضعیت کودکان ایلامی از زاویه آموزش، سلامت روان، نشاط اجتماعی و نقش خانواده و نهادهای فرهنگی در بازآفرینی مفهوم واقعی کودکی.
کودکی، حق است نه امتیاز
لیلا مرادی جامعه‌شناس و استاد دانشگاه ایلام در گفتگو با خبرنگار ما گفت: کودکی یک مرحله از رشد نیست؛ یک حق است. حقِ بازی، آموزش، امنیت و رشد عاطفی. ما گاهی فراموش کرده‌ایم که کودک، انسانِ امروز است نه فردای آینده. وقتی حقوق کودک را به آینده موکول می‌کنیم، یعنی از حالِ او غافل شده‌ایم.
وی با نگاهی انتقادی ادامه می‌دهد: در برخی مناطق استان، هنوز کودک به‌عنوان یک فرد مستقل شناخته نمی‌شود. تصمیم‌ها برایش گرفته می‌شود، نه با او. همین نگاه باعث می‌شود کودکان کمتر در فرایندهای فرهنگی و آموزشی نقش فعال داشته باشند. در حالی که مشارکت، بخشی از تربیت اجتماعی است.
مدرسه؛ جایی برای آموزش یا اضطراب؟
با آغاز سال تحصیلی، هزاران کودک ایلامی وارد مدارس شدند. اما آیا مدرسه برای آن‌ها صرفاً محل یادگیری است یا محیطی همراه با استرس؟
محمدرضا کرمی کارشناس آموزش و پرورش استان ایلام در گفتگو با خبرنگار «ایلام بیدار» می‌گوید: مشکل امروز مدارس ما، کمبود امکانات نیست، بلکه کمبود احساس امنیت و شادمانی است. کودک باید از رفتن به مدرسه ذوق کند، نه ترس. متأسفانه فضای رقابتی و نظام نمره محور، خلاقیت و بازی را از مدرسه حذف کرده است.
وی با اشاره به طرح «مدرسه زندگی» که در چند مدرسه ایلام اجرا می‌شود، گفت: در این طرح، معلمان تلاش می‌کنند فضای بازی، گفت‌وگو و فعالیت‌های هنری را جایگزین آموزش خشک کنند. نتایج نشان می‌دهد دانش‌آموزانی که در این محیط رشد می‌کنند، اعتماد به‌نفس بالاتری دارند و کمتر دچار اضطراب امتحان می‌شوند.
کودکان در سایه فقر؛ رؤیاهای کوچک در دل نابرابری
فقر اقتصادی یکی از بزرگ‌ترین عواملی است که کیفیت زندگی کودکان را در ایلام تحت‌تأثیر قرار داده است. بر اساس آمارهای رسمی، حدود ۳۰ درصد از کودکان استان در خانواده‌هایی زندگی می‌کنند که درآمدشان کمتر از حد متوسط کشوری است.
ناهید علی‌پور مدیر یکی از مؤسسات مردم‌نهاد حمایت از کودکان کار در ایلام می‌گوید: در مناطق حاشیه‌ای شهر ایلام و برخی روستاهای اطراف، کودکان به دلیل مشکلات مالی خانواده، خیلی زود وارد بازار کار می‌شوند. از فروش دستمال گرفته تا کارگری در مغازه‌ها. این یعنی کودکیِ بسیاری از آن‌ها پیش از آنکه آغاز شود، تمام می‌شود.
وی گفت: مشکل فقط فقر مالی نیست؛ فقر فرهنگی هم هست. بسیاری از والدین نمی‌دانند کودک نیاز به تفریح و بازی دارد. وقتی خانواده تمام دغدغه‌اش تأمین نان شب باشد، دیگر فرصتی برای گفتگو با فرزند یا کتاب‌خوانی باقی نمی‌ماند.
کودکان ما خسته‌اند
مریم حیدری آموزگار مقطع ابتدایی در یکی از مدارس حاشیه ایلام، از تجربه‌های روزمره خود می‌گوید: بچه‌های امروز از نظر ذهنی خسته‌تر از نسل‌های قبل‌اند. وقتی صبح به مدرسه می‌آیند، انگار باری از نگرانی همراهشان است. از وضعیت خانواده، از مشکلات مالی، از فضای رقابتی مدرسه. ما باید یاد بگیریم که اول دل کودک را آرام کنیم بعد ذهنش را پر کنیم.
وی افزود: کودک اگر احساس امنیت نکند، یاد نمی‌گیرد. گاهی با یک لبخند یا گفت‌وگوی ساده می‌توان اعتمادش را جلب کرد. اما فشار برنامه‌های آموزشی و کمبود نیروی انسانی، فرصت ارتباط انسانی را از معلم گرفته است.
کودکان روستایی؛ در مسیر نامساوی آموزش
در حالی که شهر ایلام از امکانات آموزشی نسبتاً مناسبی برخوردار است، کودکان در روستاها و مناطق عشایری همچنان با چالش‌هایی مواجه‌اند.
سجاد کریمی کارشناس مسائل آموزشی استان ایلام در گفتگو با خبرنگار ما می‌گوید: در مناطق عشایری ایلام، حدود ۴ هزار دانش‌آموز در مدارس سیار یا چندپایه تحصیل می‌کنند. نبود جاده مناسب، کمبود معلم و محدودیت امکانات آموزشی از مشکلات اساسی است. با این وجود، انگیزه یادگیری در میان دانش‌آموزان عشایری بسیار بالاست.
وی افزود: ما در تلاشیم با ایجاد کلاس‌های هوشمند سیار و استفاده از انرژی خورشیدی، شرایط آموزشی را بهبود دهیم. اما هنوز مسیر طولانی در پیش است تا کودکان عشایری به عدالت آموزشی واقعی برسند.
شادی‌های کوچک، آرزوهای بزرگ
روان‌شناسان معتقدند یکی از شاخص‌های مهم سلامت جامعه، سطح شادی کودکان است.
الهام رفیعی کارشناس روان‌شناسی کودک در ایلام می‌گوید: کودک نیاز به خنده، بازی و تحرک دارد. وقتی فضای شهر پر از اضطراب و بی‌تحرکی باشد، کودک هم از شادی تهی می‌شود. بسیاری از کودکان امروزی درگیر گوشی و تلویزیون‌اند و فرصت بازی در طبیعت ندارند.
وی با اشاره به کمبود فضاهای بازی استاندارد در ایلام می‌افزاید: در برخی محلات، هیچ پارک ایمن و مخصوص کودک وجود ندارد. خانواده‌ها مجبورند بچه‌ها را در کوچه بازی دهند که خطرآفرین است. بازی حق کودک است، نه امتیازی لوکس برای خانواده‌های مرفه.
کودکان و فضای مجازی؛ دنیایی بی‌دروازه
در عصر اینترنت، کودکان پیش از آنکه خواندن و نوشتن یاد بگیرند، با تلفن همراه آشنا می‌شوند. این پدیده به‌ویژه در دوران پساکرونا شدت یافته است.
مسعود خدامرادی استاد روان‌شناسی تربیتی دانشگاه ایلام می‌گوید: فضای مجازی مانند شمشیر دو لبه است. اگر بدون آموزش در اختیار کودک قرار گیرد، می‌تواند منبع اضطراب، مقایسه و حتی افسردگی باشد. کودکان نیاز به سواد رسانه‌ای دارند، همان‌طور که نیاز به سواد خواندن و نوشتن دارند.
وی افزود: آموزش‌وپرورش باید کارگاه‌های "سواد رسانه‌ای خانواده" برگزار کند تا والدین بدانند چطور فرزندشان را در دنیای دیجیتال همراهی کنند، نه کنترل صرف.
نقش خانواده؛ نخستین مدرسه زندگی
نقش خانواده در شکل‌گیری شخصیت کودک بی‌بدیل است. خانواده‌های ایلامی با ساختار فرهنگی خاص خود، هنوز گرمی روابط سنتی را حفظ کرده‌اند، اما فشار اقتصادی و کمبود وقت، این پیوندها را شکننده کرده است.
زهرا رحیمی مادر دو کودک دبستانی در ایلام می‌گوید: کار و مشکلات معیشتی باعث شده کمتر وقت بازی و گفت‌وگو با بچه‌ها داشته باشیم. گاهی آخر شب تازه یادمان می‌افتد که فرزندمان فقط سکوت کرده و چیزی نگفته. این یعنی از دنیای او دور شده‌ایم.
وی افزود: بچه‌ها نیاز به شنیده شدن دارند. اگر خانه تبدیل به محل استرس شود، کودک احساس امنیت نمی‌کند. ما باید دوباره گفتگو را به خانواده برگردانیم.
حمایت‌های دولتی و نهادهای مردمی
در سال‌های اخیر، نهادهایی مانند بهزیستی، آموزش‌وپرورش و کانون پرورش فکری کودکان و نوجوانان، برنامه‌های متعددی در حوزه کودک اجرا کرده‌اند. از طرح‌های مهارت زندگی گرفته تا کارگاه‌های خلاقیت و نمایش.
سمانه نصیری کارشناس امور فرهنگی کانون پرورش فکری ایلام، می‌گوید: کانون در ۱۰ مرکز فعال استان، میزبان بیش از ۵ هزار عضو کودک و نوجوان است. هدف ما ایجاد فضایی شاد، خلاق و ایمن برای رشد فکری و عاطفی کودکان است. در روز جهانی کودک نیز جشنواره‌های متنوعی برای معرفی استعدادهای کودکانه برگزار می‌شود.
وی اضافه می‌کند: اما باید بدانیم که کانون به‌تنهایی نمی‌تواند بار فرهنگی کودکی را بر دوش بکشد. ما به همکاری خانواده‌ها، مدارس و رسانه‌ها نیاز داریم تا فضای واقعی برای پرورش نسل آینده فراهم شود.
کودکی در سایه بحران‌ها؛ از جنگ تا زلزله
ایلام استانی است که خاطره جنگ، زلزله و بحران‌های طبیعی را در خود دارد. نسلی از کودکان این سرزمین، کودکی را میان آژیر خطر و بازسازی گذرانده‌اند. هنوز هم در برخی نقاط مرزی، اضطراب امنیتی بخشی از ذهن کودکان را درگیر می‌کند.
مرادی، جامعه‌شناس یادشده، در ادامه گفت‌وگوی خود گفت: در مناطقی که تجربه بحران و محرومیت بیشتر است، کودکان زودتر بزرگ می‌شوند. کودکی که به جای بازی، نگران شغل پدر یا بیماری مادر است، در واقع فرصت رشد عاطفی خود را از دست می‌دهد. ما باید با برنامه‌های روان اجتماعی، ترمیم روح کودکی را در اولویت قرار دهیم.
رسانه و کودک؛ بازنمایی یا آموزش؟
در روز جهانی کودک، بسیاری از رسانه‌ها تصاویر شادی از جشن‌ها منتشر می‌کنند، اما پرسش این است که چقدر رسانه‌ها واقعاً صدای کودکان‌اند؟
مینا احمدی خبرنگار حوزه اجتماعی ایلام می‌گوید: ما در رسانه بیشتر درباره کودک حرف می‌زنیم تا با او. شاید وقت آن رسیده که از خود بچه‌ها بپرسیم چه می‌خواهند، از چه می‌ترسند، چه رؤیایی دارند. رسانه باید زبان کودک را یاد بگیرد، نه اینکه فقط از نگاه بزرگسالان درباره او گزارش بنویسد.
نگاهی به آینده؛ کودکی را جدی بگیریم
روز جهانی کودک فقط یادآور شادی نیست، هشداری است برای بازنگری در شیوه تربیت و سیاست‌گذاری. کودکان امروز، شهروندان فردا نیستند، انسان‌های امروزند که حق دارند در آرامش، احترام و نشاط زندگی کنند.
اگر بخواهیم جامعه‌ای شاد، خلاق و با اعتمادبه‌نفس داشته باشیم، باید از همین امروز، از دنیای کوچک و رنگی کودکان آغاز کنیم. آموزش بهتر، بازی بیشتر، خانواده مهربان‌تر و شهری ایمن‌تر، یعنی سرمایه‌گذاری بر آینده‌ای روشن‌تر.
روز جهانی کودک در ایلام، فرصتی است برای اندیشیدن به اینکه چند کودک در این استان، واقعاً «کودکی» می‌کند از کودک کار در چهارراه تا دانش‌آموز روستایی در کلاس چندپایه، از دختربچه عشایری در چادر گرفته تا نوجوانی که میان تلفن و تنهایی سرگردان است همه آن‌ها آیینه فردای ما هستند.
کودکی، آزمون انسانیت جامعه است و جامعه‌ای که از لبخند کودکش محافظت نکند، آینده‌ای روشن نخواهد داشت.
انتهای خبر/ر
نظر شما
دیدگاه های ارسال شده توسط شما، پس از تایید توسط مدیریت در وب سایت منتشر خواهد شد