به گزارش خبرنگار گروه سیاسی پایگاه خبری تحلیلی «ایلام بیدار»، پنجمین امام شیعیان در دورهای چشم به جهان گشود که جامعه اسلامی از درون دچار شکافهای عمیق فکری، سیاسی و اعتقادی بود. نزاع قدرت میان امویان، تحریف آموزههای دینی، فاصلهگرفتن دین از عقلانیت و میدانداری جریانهای افراطی، فضای عمومی جامعه را بهشدت ملتهب کرده بود. در چنین شرایطی، ولادت امام محمدباقر (ع) نه صرفاً یک رویداد تاریخی، بلکه نقطه آغاز یک نهضت علمی آرام و عمیق بود؛ نهضتی که بنیانهای فکری تشیع را بازسازی کرد و مسیر انتقال دین از «شعار» به «شعور» را هموار ساخت.
امام باقر (ع) در زمانی ظهور کرد که جامعه بیش از هر چیز، تشنه فهم صحیح دین بود؛ دینی که در هیاهوی سیاست، یا ابزار توجیه قدرت شده بود یا به حاشیه رانده میشد. از همین رو، ولادت ایشان را میتوان تولد دوباره عقلانیت دینی در تاریخ اسلام دانست.
امامی میان دو نسل؛ پیوند عاشورا و تمدنسازی
امام محمدباقر (ع) فرزند امام سجاد (ع) و یادگار مستقیم واقعه عاشورا بود. او از یکسو، رنجها و پیامدهای قیام کربلا را درک کرده و از سوی دیگر، زمینهساز حرکت علمی امام صادق (ع) شد. این موقعیت تاریخی ویژه، امام باقر (ع) را به حلقه اتصال «خون» و «اندیشه» در تاریخ تشیع تبدیل کرد.
در گفتگو با حجتالاسلاموالمسلمین سید مهدی موسوینژاد، پژوهشگر تاریخ اسلام، وی با اشاره به این ویژگی گفت: امام باقر (ع) در نقطهای از تاریخ ایستاده بود که دیگر زمان قیام نظامی نبود، اما زمان سکوت هم گذشته بود. ایشان مسیر سوم را انتخاب کرد؛ مسیر بازسازی فکری جامعه.
به گفته این پژوهشگر، امام باقر (ع) بهدرستی تشخیص داد که بدون اصلاح مبانی معرفتی، هیچ تحول سیاسی پایداری شکل نخواهد گرفت.
«باقرالعلوم»؛ شکافتن دانش در عصر تحریف
لقب «باقرالعلوم» تنها یک عنوان تشریفاتی نیست؛ بلکه توصیف دقیقی از مأموریت تاریخی امام محمدباقر (ع) است. ایشان در دورهای که روایتهای جعلی، تفسیرهای سطحی و قرائتهای قدرتمحور از دین رواج یافته بود، به پالایش علمی معارف اسلامی پرداخت.
محمدرضا نصیری، استاد دانشگاه ایلام، در این باره میگوید: امام باقر (ع) بهجای ورود مستقیم به منازعات سیاسی، ریشه بحران را هدف گرفت. او نشان داد که اگر علم درست تولید شود، سیاست هم ناچار اصلاح خواهد شد.
به گفته وی، مدرسه علمی امام باقر (ع) نقطه آغاز شکلگیری فقه منسجم شیعی و تبیین دقیق مفاهیمی مانند امامت، عدالت، عقل و اجتهاد بود.
علم بهمثابه مقاومت نرم
یکی از مهمترین ویژگیهای سیره امام باقر (ع)، استفاده از علم بهعنوان ابزار مقاومت بود. در دورانی که شمشیر امویان بر گردن جامعه سایه انداخته بود، امام باقر (ع) باتربیت شاگردان، تبیین مفاهیم اصیل و ایجاد شبکه علمی، نوعی مقاومت نرم و پایدار را پایهگذاری کرد.
حجتالاسلام محمدحسن فریادی امامجمعه شهرستان چرداول، در گفتگو با خبرنگار «ایلام بیدار» گفت: امام باقر (ع) نشان داد که علم میتواند خطرناکتر از شمشیر باشد؛ زیرا قدرت را از مشروعیت تهی میکند.
وی در ادامه گفت: این الگو امروز نیز برای جوامع اسلامی قابل بازخوانی است؛ بهویژه در برابر جنگشناختی و تحریف رسانهای.
شاگردپروری؛ میراث ماندگار امام باقر (ع)
یکی از ابعاد کمتر گفتهشده زندگی امام محمدباقر (ع)، نقش ایشان در تربیت نسل جدیدی از عالمان دینی است. بسیاری از فقها و محدثان بزرگ شیعه و حتی اهلسنت، مستقیم یا غیرمستقیم از محضر ایشان بهره بردهاند.
فاطمه عبدی، استاد علوم قرآن و حدیث، در این باره گفت: امام باقر (ع) صرفاً دانش منتقل نمیکرد؛ بلکه روش فهم دین را آموزش میداد. این همان چیزی است که تشیع را زنده نگه داشت.
به گفته وی، توجه امام به پرسشگری، گفتگو و عقلانیت، فضای بسته آن دوران را بهتدریج شکست.
ولادت امام باقر (ع) و نیاز امروز جامعه
امروز جامعه ما نیز با چالشهایی مشابه، هرچند در قالبی متفاوت، مواجه است؛ از سطحینگری دینی گرفته تا تقابلهای هیجانی و حذف عقلانیت از عرصه عمومی. بازخوانی سیره امام محمدباقر (ع) میتواند راهنمایی برای عبور از این وضعیت باشد.
امیرحسین کرمی، جامعهشناس در گفتگو با خبرنگار «ایلام بیدار» گفت: اگر امام باقر (ع) امروز در میان ما بود، بیش از هر چیز بر آموزش عمیق، گفتوگوی فکری و پرهیز از دوقطبیسازی تأکید میکرد.
وی افزود: جامعه امروز بیش از شعار، به «فهم» نیاز دارد؛ همان چیزی که امام باقر (ع) پایهگذار آن بود.
امام باقر (ع)؛ الگوی مدیریت آرام اجتماعی
برخلاف تصور رایج، امام باقر (ع) از عرصه اجتماع فاصله نگرفت. او با مدیریت آرام، بدون تحریک مستقیم حاکمیت، شبکهای از ارتباطات علمی و اجتماعی ایجاد کرد که در بلندمدت تأثیرگذارتر از هر حرکت شتابزدهای بود.
به گفته کارشناسان، این مدل مدیریت اجتماعی، امروز نیز میتواند برای نخبگان، علما و فعالان فرهنگی الهامبخش باشد؛ مدلی که در آن، تغییر از مسیر آگاهی آغاز میشود.
ولادت امام محمدباقر (ع) تنها یک مناسبت تقویمی نیست؛ بلکه یادآور آغاز یک پروژه تمدنی است. پروژهای که بر پایه علم، عقلانیت، گفتگو و تربیت نسل آینده بنا شد. امام باقر (ع) نشان داد که در تاریکترین دورههای تاریخ، میتوان با چراغ دانش، مسیر آینده را روشن کرد.
امروز که جامعه با انبوهی از اطلاعات، اما کمبود فهم عمیق مواجه است، بازگشت به مکتب امام باقر (ع) نه یک انتخاب، بلکه یک ضرورت است؛ ضرورتی برای ساختن فردایی که در آن دین، آگاهیبخش باشد نه ابزار منازعه.
انتهای خبر/ر