به گزارش خبرنگار گروه سیاسی پایگاه خبری تحلیلی «ایلام بیدار»، در تاریخ اسلام، برخی شخصیت‌ها نه تنها در زمان خود، بلکه در همه اعصار، چراغی برای انسان مؤمن بوده‌اند. یکی از این چهره‌های درخشان، امام زین‌العابدین (ع)، چهارمین پیشوای شیعیان است؛ بزرگ‌مردی که در اوج رنج و پس از فاجعه کربلا، مسیر بندگی و معرفت را زنده نگه داشت.
به روایتی، ولادت آن امام همام در روز پنجم شعبان سال ۳۸ هجری قمری در مدینه منوره رخ داد؛ و به روایتی دیگر، در سال ۳۶ هجری. پدر ایشان امام حسین (ع) و مادرشان بانویی ایرانی به نام شهربانو، دختر یزدگرد سوم، آخرین پادشاه ساسانی بود. این پیوند خونین میان تبار نبوت و نجابت ایران‌زمین، در شخصیت امام سجاد (ع) تجلی یافته است؛ انسانی که در ظاهر بیمار روز عاشورا بود، اما در حقیقت حامل حیات معرفت حسینی برای همه تاریخ شد.
از کربلا تا مدینه؛ مردی که با دعا انقلاب کرد
حجت‌الاسلام شمس‌الدین سراج، امام‌جمعه موقت ایلام در گفتگو با خبرنگار ایلام بیدار با اشاره به جایگاه امام سجاد (ع) در تاریخ اسلام گفت: اگر عاشورا با خون امام حسین (ع) ماندگار شد، بقای آن با زبان امام سجاد (ع) تثبیت شد. ایشان در زمانی که حکومت اموی هر صدای حقی را خاموش می‌کرد، از سلاح دعا و مناجات برای بیداری انسان‌ها بهره گرفت.
وی افزود: امام سجاد (ع) در عین حال که وارث مصیبت کربلا بود، مسیر آگاهی و تربیت را انتخاب کرد. در آن شرایط اختناق، سخن گفتن از ولایت، نوعی مجاهدت بود. امام با دعاهای خود، هم معارف توحیدی را احیا کرد و هم مردم را با عدالت و معنویت آشنا ساخت.
به گفته سراج، «صحیفه سجادیه» نه تنها یک کتاب دعا، بلکه بیانیه انسان متعالی است: در دعاهای امام، مفاهیمی مانند آزادی، عدالت، توکل، احترام به والدین و مسئولیت اجتماعی بیان شده است. هر بند از صحیفه، کلامی برای ساختن جامعه مؤمن و اخلاقی است.
فرزند ایران، پرچم‌دار بندگی
الهام شریفی، استاد تاریخ اسلام در دانشگاه ایلام، ریشه‌های فرهنگی امام سجاد (ع) را پیوندی میان دو تمدن را دانسته و گفت: مادر امام، بانویی ایرانی بود و این پیوند سبب شد تا در رفتار و منش امام، نوعی عقلانیت و نظم خاص مشاهده شود. امام سجاد (ع) نشان داد که اسلام می‌تواند با فرهنگ‌های اصیل دیگر تعامل کند و آن‌ها را در مسیر توحید قرار دهد.
وی در ادامه می‌افزاید: در دوره پس از کربلا، جامعه اسلامی به‌شدت دچار بحران هویت بود. مردم در فضای ترس و بی‌اعتمادی زندگی می‌کردند. امام سجاد (ع) با صبر، سکوت معنادار و تربیت نسل جدید، ریشه‌های فکری تشیع را زنده کرد. ایشان مکتب عبادت را به‌جای مکتب قدرت بنی‌امیه نشاند.
شریفی با اشاره به جایگاه امام در تاریخ معاصر نیز می‌گوید: امروز در جهانی که معنویت به حاشیه رانده شده، بازخوانی صحیفه سجادیه یعنی بازگشت به روح انسانیت. امام سجاد (ع) ما را به بازسازی درون و اصلاح جامعه دعوت می‌کند. این پیام، محدود به قرن اول هجری نیست؛ یک نسخه جهانی برای انسان مدرن است.
درس‌های ماندگار از امام سجاد (ع)
حجت‌الاسلام عبدالکریم مرادی، پژوهشگر علوم قرآنی در گفتگو با ایلام بیدار می‌گوید: زندگی امام سجاد (ع) سه محور اساسی دارد: صبر در مصیبت، عبادت در خلوت، و خدمت در جامعه. ایشان در طول عمر خود، نه تنها اهل تهجد و دعا بود، بلکه در مدینه بیش از هر کس به یتیمان و فقرا رسیدگی می‌کرد. گفته‌اند شب‌ها، نان و خرما را بر دوش می‌گذاشت و بی‌آنکه کسی بداند، میان خانه‌های نیازمندان توزیع می‌کرد.
وی ادامه داد: در نگاه امام، عبادت تنها سجده و رکوع نبود؛ بلکه هر اقدام خیرخواهانه، عبادت محسوب می‌شد. به همین دلیل، لقب زین‌العابدین شایسته‌ترین عنوان برای اوست؛ زینت عبادت‌کنندگان، یعنی انسانی که بندگی‌اش به انسانیت گره خورده است.
مرادی تأکید کرد: او پس از کربلا، پرچم حق را در سکوت بلند کرد. صدای او شمشیر نبود، اما لرزه بر ارکان حکومت اموی انداخت.
کربلا، آغاز رسالت امام سجاد (ع)
حبیب‌الله رستگار، استاد علوم اجتماعی دانشگاه ایلام از منظر جامعه‌شناسی به نقش امام سجاد (ع) نگاه کرده و گفت: بعد از واقعه عاشورا، جامعه دچار شوک فرهنگی شد. بسیاری از مردم نمی‌دانستند که چگونه باید میان دین و قدرت تمایز قائل شوند. امام سجاد (ع) در این فضا، راه تربیت نرم‌افزاری را در پیش گرفت؛ او با رفتار، با دعا، و با اخلاق، فرهنگ مقاومت را در ذهن مردم کاشت.
به گفته وی، این نوع رهبری را می‌توان «انقلاب‌فرهنگی» نامید: امام سجاد (ع) بنیان‌گذار حرکت فرهنگی در تشیع است. او به‌جای مقابله مستقیم با قدرت، وجدان جامعه را بیدار کرد. این همان الگویی است که در دوران معاصر، رهبران دینی انقلاب اسلامی نیز دنبال کردند؛ یعنی آگاهی‌بخشی و ارتقای فرهنگ عمومی.
رستگار همچنین به «نامه‌های حقوق» امام اشاره کرده و گفت: رساله حقوق امام سجاد (ع) سندی بی‌نظیر است. ایشان در قرن اول هجری، فهرستی از حقوق انسان‌ها تنظیم کرد: از حق والدین و همسایه گرفته تا حق زبان، گوش، دل و حکومت. این نگاه جامع به حقوق انسان، جلوتر از زمان خودش بود و نشان از عمق بینش امام دارد.
ولادت امید پس از عاشورا
در حالی که برخی تصور می‌کنند پس از عاشورا همه چیز تمام شد، تاریخ نشان می‌دهد با امامت امام سجاد (ع)، فصل تازه‌ای از حیات فکری و فرهنگی شیعه آغاز شد. در حالی که بسیاری از اهل‌بیت (ع) به شهادت رسیده بودند و فضای سیاسی بسته بود، امام سجاد (ع) چراغ معنویت را روشن نگه داشت.
در مدینه، مدرسه‌ای کوچک اما عمیق بنیان نهاد؛ شاگردانی چون سعید بن مسیب، زهری، و ابوخالد کابلی تربیت کرد که بعدها از حاملان معارف اهل‌بیت شدند. این تربیت علمی و اخلاقی، زمینه‌ساز نهضت‌های فرهنگی پس از او بود.
امام سجاد (ع)؛ امام گریه و امام امید
یکی از ویژگی‌های برجسته امام سجاد (ع)، گریه‌های مداوم او بر شهدای کربلا بود. اما این گریه، نشانه ضعف نبود؛ نماد حافظه تاریخی و مقاومت بود.
حجت‌الاسلام شمس‌الدین سراج در ادامه گفتگوی خود گفت: اشک امام، اعلام اعتراض به فراموشی بود. او با گریه‌هایش به مردم می‌فهماند که فاجعه‌ای عظیم رخ داده و نباید عادی شود. هر قطره اشک امام، فریادی علیه تحریف بود.
در عین حال، امام سجاد (ع) همواره مردم را به امید دعوت می‌کرد. در یکی از دعاهایش می‌فرماید: الهی، به فضل خود به من امید ده و از عدالت خود مرا نومید مساز.
این جمله، نشان می‌دهد که امام حتی در دل سخت‌ترین مصیبت‌ها، به رحمت خدا امیدوار بود و این امید را به دیگران می‌آموخت.
درس‌های امام برای امروز ما
شریفی در جمع‌بندی گفتگوی خود می‌گوید: امام سجاد (ع) الگویی برای جامعه‌ای است که از جنگ، بحران یا سختی عبور کرده و به بازسازی نیاز دارد. ایشان به ما می‌آموزد که بازسازی از درون آغاز می‌شود. اگر درون انسان اصلاح شود، جامعه نیز درست می‌شود.
وی تأکید کرد: در جهان امروز که انسان‌ها از اضطراب، ناامیدی و پوچی رنج می‌برند، دعاهای امام سجاد (ع) نسخه‌ای برای آرامش درونی است. باید این معارف را از قفس کتابخانه‌ها بیرون بیاوریم و به زبان مردم ترجمه کنیم.
ولادت امام زین‌العابدین (ع) فقط یادآور تولد یک انسان نیست؛ بلکه تولد مجدد ایمان در تاریخ است. ایشان پس از عاشورا نشان دادند که ایمان واقعی، در تحمل رنج، حفظ کرامت، و پایبندی به اصول اسلامی معنا می‌یابد.
در فرهنگ اسلامی، امام سجاد (ع) نماد پیوند میان زمین و آسمان است. ایشان در دل تاریخ ماندگار شدند، چون به‌جای آنکه با شمشیر پاسخ دهد، با دعا، با ادب، و با اخلاق پاسخ داد. این روش، نه تنها امت را زنده نگه داشت، بلکه الگویی شد برای همه دوران‌ها.
امام سجاد (ع) در دوره‌ای زندگی کرد که صدای حقیقت در میان فریاد قدرت گم شده بود، اما او نشان داد که می‌توان در دل تاریکی نیز نور افروخت.
وی با عبادت خالصانه‌اش، با دعاهای ژرف و با خدمت به مردم، فرهنگ مقاومت را به زبان انسانیت ترجمه کرد.
امروز که ولادت آن امام بزرگوار را گرامی می‌داریم، باید بدانیم که امام سجاد (ع) تنها امام عبادت نیست، بلکه امام آگاهی، اخلاق و امید است. در جهانی پر از اضطراب، بازگشت به مکتب سجاد یعنی بازگشت به آرامش.
انتهای خبر/ر