به گزارش خبرنگار گروه سیاسی پایگاه خبری تحلیلی «ایلام بیدار»، عملیات محرم به‌عنوان یکی از عملیات‌های مهم و سرنوشت‌ساز دوران دفاع مقدس، در آبان‌ماه سال ۱۳۶۱ در مناطق مرزی استان ایلام و شمال غربی خوزستان اجرا شد؛ عملیاتی که پس از سلسله پیروزی‌های بزرگ «فتح‌المبین»، «طریق‌القدس» و «بیت‌المقدس»، توانست بار دیگر ابتکار عمل را در جبهه‌ها به دست رزمندگان اسلام بازگرداند و ارتش بعث عراق را از مواضع مستحکم خود عقب براند.
به گفتهٔ محمدنبی سلیمانی پژوهشگر تاریخ جنگ در مقطع اجرای عملیات محرم، دشمن هنوز در محورهای دهلران، شرهانی و جبل‌الحمرین مستقر بود و بخش‌هایی از اراضی نفت‌خیز بیات را در تصرف داشت؛ بنابراین هدف اصلی، بازپس‌گیری ارتفاعات و میادین نفتی و تأمین امنیت شهرهای مرزی ایلام بود.
وی تأکید کرد: انتخاب منطقه دهلران، نه فقط یک تصمیم نظامی، بلکه تصمیمی ژئوپلیتیکی بود؛ تسلط عراق بر ارتفاعات جنوبی دهلران به معنای کنترل دید و تیر بر جاده دهلران - اندیمشک بود. آزادسازی آن، بازگشت کنترل بر راه حیاتی جنوب غرب را تضمین می‌کرد.
زمینه‌چینی برای عملیات؛ از دهلران تا قرارگاه کربلا
علیرضا بازدار که در آن زمان از مسئولان اطلاعات و عملیات در محور دهلران بوده است، با مرور شرایط می‌گوید: پیش از سازمان‌یابی تیپ‌ها، نیروهای مردمی ایلامی به‌صورت غیرسازمانی فعالیت می‌کردند. ما گروه‌های کوچک داشتیم که بیشتر مأموریت شناسایی و عملیات‌های محدود انجام می‌دادند. اما پس از وقفهٔ چندماههٔ بین رمضان و محرم، تصمیم گرفته شد عملیات گسترده‌ای با حضور یگان‌های سپاه و ارتش طراحی شود.
به گفتهٔ وی، نخستین طرح‌های میدانی در دهلران به‌صورت خودجوش شکل گرفت؛ ما با چند قبضه خمپاره ۱۲۰ میلی‌متری و سلاح سبک، آتش دشمن را مهار می‌کردیم. همان طرح اولیه بعداً توسط قرارگاه کربلا بررسی شد و به‌عنوان محور اصلی عملیات پذیرفته گردید.
شناخت بومی، برگ برنده در طراحی عملیات
در جریان بررسی‌های میدانی، نقش نیروهای بومی ایلامی در شناسایی مسیرها و مناطق صعب‌العبور پررنگ بود.
حسن بختیاری از پیشکسوتان دوران دفاع مقدس در گفتگو با خبرنگار «ایلام بیدار» گفت: شناخت نیروهای محلی از زمین، مسیرهای فرعی و روستاهای متروکه، نقش مهمی در شناسایی دقیق خطوط دشمن داشت. بچه‌های ایلام و دهلران عملاً دیده‌بانان اولیه عملیات بودند.
وی افزود: قرارگاه کربلا تأکید کرد که حضور فله‌ای نیروها قابل قبول نیست. به همین خاطر، گردانی متشکل از نیروهای بومی با سازمان‌دهی کامل تشکیل شد که بعدها به تیپ نجف اشرف ملحق گردید.
از حروف ابجد تا ایمان میدانی؛ تولد گردان ۵۰۵ محرم
بازدار در این باره توضیح می‌دهد: با توجه به تقارن عملیات با ماه محرم، نام گردان را بر اساس حروف ابجد «محرم» انتخاب کردیم که عدد آن ۵۰۵ می‌شد. گردان ۵۰۵ محرم متشکل از نیروهای بومی ایلام و جمعی از داوطلبان اصفهانی بود و در محورهای حساس عملیات فعالیت می‌کرد.
به گفتهٔ بختیاری، این گردان در قالب تیپ نجف اشرف تحت فرماندهی شهید حاج احمد کاظمی فعالیت کرد و یکی از نخستین یگان‌هایی بود که موفق به نفوذ در خطوط اولیه دشمن شد.
وی در ادامه گفت: آشنایی نیروهای بومی با مسیرهای فرعی، امکان پیشروی در شب را فراهم کرد. همین موضوع، نقش مستقیمی در غافلگیری دشمن داشت.
شب طوفان و سیلاب؛ حادثه‌ای که تاریخ را تغییر داد
یکی از تلخ‌ترین و در عین حال ماندگارترین خاطرات عملیات محرم، مربوط به شب یازدهم آبان ۱۳۶۱ است؛ شبی که باران، خاک دهلران را به صحنه آزمون ایمان تبدیل کرد.
بازدار روایت می‌کند: گردان ما برای نزدیک‌شدن به خط تماس دشمن، در کانال عمیقی که دشمن ساخته بود مستقر شد. نیمه‌شب ناگهان بارانی سیل‌آسا درگرفت. آب در کانال جمع شد و بسیاری از نیروها غافلگیر شدند. تلاش کردیم در تاریکی با گرفتن دست هم نفرات را از آب بیرون بکشیم.
وی در ادامه گفت: در محور تیپ امام حسین (ع)، بارندگی به حدی شدید بود که بخشی از نیروها به شهادت رسیدند. تخمین زده می‌شود حدود یک گردان در اثر آن سیلاب از دست رفت. با وجود این حادثه طبیعی، فرماندهی تصمیم گرفت عملیات لغو نشود.
سلیمانی در تحلیل این حادثه می‌گوید: سیلاب شب عملیات محرم از منظر تاریخی بی‌سابقه بود. اما همین رخداد غیرمنتظره، موجب غافلگیری دشمن نیز شد. ارتش عراق تصور نمی‌کرد نیروهای ایرانی در چنین شرایطی حمله کنند.
شروع عملیات؛ نفوذ در تاریکی
ساعت‌های نخست بامداد یازدهم آبان، در حالی که دشمن همچنان تصور بارش و رکود عملیات داشت، نیروهای ایرانی از محور دهلران به سمت ارتفاعات جبل‌الحمرین پیشروی کردند.
با همان تجهیزات باقی‌مانده، حمله آغاز شد. دشمن در شوک کامل بود. ما توانستیم خطوط اول را در هم بشکنیم و در همان شب نخست، بخشی از ارتفاعات را آزاد کنیم.
دستاوردهای نظامی و اقتصادی
عملیات محرم با آزادسازی بیش از ۷۰۰ کیلومترمربع از خاک ایران و ۳۰۰ کیلومترمربع از خاک عراق همراه شد.
سلیمانی در تحلیل عملیات محرم گفت: برای نخستین‌بار پس از جنگ‌های مرزی اولیه، نیروهای ایرانی توانستند به‌صورت سازمان‌یافته وارد خاک عراق شوند. شهرک زبیدات و بخش‌هایی از منطقه طیب در تصرف نیروهای ایرانی قرار گرفت. میدان‌های نفتی بیات و چند چاه نفتی ایران نیز باز پس گرفته شد.
وی بیان داشت: در برخی سنگرهای دشمن، تجهیزات شیمیایی، ماسک و آمپول‌های ضد گاز پیدا کردیم. این نشان می‌داد که عراق در تدارک حملات شیمیایی بوده است. همچنین در انبارهای دشمن، مواد غذایی و لباس‌های نو به وفور یافت می‌شد که از پشتیبانی لجستیکی غرب حکایت داشت.
حضور چشمگیر رزمندگان اصفهانی و روز اصفهان
یکی از وجوه ماندگار عملیات محرم، حضور پررنگ نیروهای اصفهانی در دو تیپ «نجف اشرف» و «امام حسین (ع)» بود.
در این عملیات حدود ۷۰۰ شهید از استان اصفهان تقدیم شد. تنها در یک روز، ۳۸۰ شهید در اصفهان تشییع شدند. به همین دلیل، روز ۱۰ آبان به‌عنوان روز اصفهان در تقویم رسمی ثبت شد.
اگر سیلاب شب عملیات رخ نمی‌داد، قطعاً تلفات کمتر و پیشروی ما سریع‌تر می‌شد.
انگیزه و ایمان؛ عنصر مغفول در تحلیل جنگ
حجت‌الاسلام احمد امرایی امام‌جمعه دره شهر در گفتگو با خبرنگار «ایلام بیدار» گفت: در تحلیل عملیات محرم، نباید از عنصر ایمان غافل شد. رزمندگان آن زمان، جنگ را نه به‌عنوان وظیفه نظامی بلکه تکلیف الهی می‌دانستند. بسیاری از آنان پیش از حمله در کانال‌ها به نماز و دعا مشغول بودند.
وی ادامه داد: روحیه حاکم بر گردان‌ها به‌گونه‌ای بود که رقابت برای حضور در عملیات وجود داشت. فرماندهان مجبور بودند از میان داوطلبان زیاد، انتخاب کنند و بسیاری از رزمندگان اگر نامشان در فهرست نبود، اصرار می‌کردند که جایگزین مجروحان شوند.
بازسازی روحیه و اثرات راهبردی
به گفتهٔ سلیمانی، عملیات محرم پس از عملیات رمضان، به لحاظ روحی اهمیت ویژه‌ای داشت: رمضان با وجود تلاش فراوان به اهداف کامل خود نرسید و بخشی از نیروها احساس خستگی می‌کردند. محرم نشان داد که ارتش و سپاه هنوز توان طراحی عملیات مشترک بزرگ را دارند. این پیروزی، موجب تقویت روحیه ملی و بازسازی اعتماد در جبهه شد.
وی اضافه می‌کند: از منظر راهبُردی، محرم باعث شد خطوط تماس در غرب دجله تغییر کند و ارتش عراق ناچار شود بخشی از نیروهایش را از محور بصره به غرب منتقل کند. همین امر در آماده‌سازی عملیات والفجر مقدماتی نقش داشت.
روایتی از ایمان و جغرافیا
در یادداشت کوتاهی از یکی از رزمندگان حاضر در عملیات که سال‌ها بعد در دفتر ایلام بیدار ثبت شده آمده است: آن شب، باران امان نمی‌داد. صدای سیلاب با دعاهای بچه‌ها درهم آمیخته بود. بعضی‌ها قرآن می‌خواندند، بعضی زیر لب زیارت عاشورا. هیچ‌کس از ترس حرف نمی‌زد؛ فقط امید بود و بوی خاک خیس‌شده‌ای که انگار خدا در آن حضور داشت.
عملیات محرم، اگرچه در نگاه نظامی یک عملیات کلاسیک با هدف آزادسازی زمین بود، اما در حافظه تاریخی استان ایلام، نماد پیوند ایمان و جغرافیا به شمار می‌آید؛ جایی که نیروهای بومی ایلامی در کنار رزمندگان اصفهانی، مازندرانی و قمی، مرزهای غرب را به صحنه وحدت ملی بدل کردند.
عملیات محرم فقط یک نام نظامی نیست؛ یادآور این حقیقت است که ایمان و شناخت زمین، دو عنصر اصلی پیروزی در دفاع مقدس بودند. دهلران در این میان، هم جغرافیای مقاومت شد و هم خاطرهٔ بارانی که هنوز در یادها زنده است.
عملیات محرم نه‌تنها بخش مهمی از خاک ایران را آزاد کرد، بلکه ثابت نمود ایمان و ابتکار، در برابر خطوط مستحکم دشمن نیز برتری دارد.
از ارتفاعات جبل‌الحمرین تا میدان‌های نفتی بیات، ردّ گام‌های رزمندگانی باقی مانده که در میان سیلاب و گل، راهی به سوی نور گشودند؛ راهی که از دهلران آغاز شد و به تاریخ ماندگار دفاع مقدس پیوست.
انتهای خبر/ر