به گزارش خبرنگار گروه سیاسی پایگاه خبری تحلیلی «ایلام بیدار»، عملیات محرم به‌عنوان یکی از عملیات‌های مهم و سرنوشت‌ساز دفاع مقدس، در آبان‌ماه سال ۱۳۶۱ در مناطق مرزی استان ایلام و شمال‌غربی استان خوزستان اجرا شد؛ عملیاتی که پس از سلسله پیروزی‌های بزرگ فتح‌المبین، طریق‌القدس و بیت‌المقدس، بار دیگر توانست ابتکار عمل را به‌دست رزمندگان اسلام بازگرداند و بر دشمن متجاوز فشار وارد کند.
در شرایطی که رژیم بعث عراق با حمایت گسترده قدرت‌های استعماری، خطوط دفاعی مستحکم ایجاد کرده بود، طراحی عملیاتی در مقیاس محرم نیازمند دقت بالا، شناخت دقیق جغرافیا و بهره‌گیری از نیروهای بومی بود؛ موضوعی که در نتیجه عملیات نقشی تعیین‌کننده داشت.
در همین راستا، جهت تبیین ابعاد مختلف این عملیات، با علیرضا بازدار از پیشکسوتان دفاع مقدس و از فرماندهان عملیات محرم که در منطقه حضور داشته، گفتگوی تفصیلی انجام داده‌ایم.
حضور شما در عملیات محرم از چه زمانی و در کدام منطقه آغاز شد؟
در عملیات محرم ما در منطقه دهلران مستقر بودیم. آن زمان حضور نیروها بیشتر به‌صورت غیرسازمانی بود. یعنی هنوز در استان ایلام سازمان رزمی کاملی مثل گردان‌ها و تیپ‌ها شکل نگرفته بود. رزمندگان عمدتاً پایگاهی عمل می‌کردند و با نیروهای محدود، از سرحدات دفاع و عملیات‌های کوچک انجام می‌دادند.
پیش‌زمینه وقوع عملیات محرم چه بود؟
پس از موفقیت‌های بزرگ فتح‌المبین، طریق‌القدس و بیت‌المقدس که دشمن را از خاک خودمان بیرون برد، ما برای تنبیه متجاوز و تسلیم‌کردن رژیم بعث مجبور شدیم جنگ را به داخل خاک عراق بکشانیم. عملیات رمضان پس از آزادی خرمشهر با همین هدف اجرا شد، اما به‌دلیل حمایت همه‌جانبه دنیا از صدام، به اهداف کامل خود نرسید و در جبهه وقفه‌ای چندماهه ایجاد شد.
چه عواملی باعث شد منطقه دهلران محور عملیات باشد؟
در دهلران ارتفاعات مهمی به‌نام جبل‌الحمرین وجود داشت که دشمن روی آن مستقر بود و ما در پایین‌دست و دشت قرار داشتیم. این تسلط آتش، فشار زیادی وارد می‌کرد. از طرفی، چاه‌های نفتی ما در منطقه بیات نیز در تصرف دشمن بود و امنیت شهرهای مرزی تهدید می‌شد.
آیا قبل از ورود یگان‌های سازمان‌یافته اقدامی انجام دادید؟
بله؛ ما با تجهیزات ابتدایی مثل خمپاره ۱۲۰ میلی‌متری و چند قبضه سلاح، طرحی خودجوش اجرا کردیم تا دشمن را از ارتفاع پایین بکشیم و تسلط آتش او را کاهش دهیم. حتی برای تأمین آتش پشتیبانی سراغ تیپ ۸۴ ارتش رفتیم، اما آنها گفتند باید قرارگاه سپاه موضوع را تأیید کند.
فرماندهان قرارگاه کربلا به منطقه آمدند، بازدید کردند و گفتند که این منطقه ظرفیت یک عملیات بزرگ دارد. پس از بررسی جغرافیا، تصمیم گرفته شد چند تیپ و لشکر سپاه، همراه با یگان‌هایی از ارتش، برای اجرای عملیات وارد شوند.
نقش نیروهای بومی در این طرح چه بود؟
به دلیل آشنایی با زمین، روستاهای متروکه و مسیرها، نیروهای بومی به‌عنوان راهنما و نیروهای اطلاعات ـ عملیات به یگان‌ها معرفی شدند تا در شناسایی دقیق خطوط دشمن کمک کنند. این مشارکت یکی از ارکان موفقیت عملیات بود.
قرارگاه گفت حضور فله‌ای قابل قبول نیست. همین شد که در مدت کوتاهی ما یک گردان سازمان‌دهی کردیم؛ شامل گروهان، دسته و نیروهای اطلاعات‌ـ‌عملیات که همراه یگان‌های عمل‌کننده، مأمور شناسایی شدند.
منطقه دقیق اجرای عملیات کجا بود؟
خط حد عملیات از شمال‌غرب تا جنوب‌شرقی شهرستان دهلران طراحی شد؛ از حوالی چم هندی یا همان شرهانی امروزی تا حدفاصل مناطق جنوبی حوزه موسیان. هدف، دور کردن دشمن از ارتفاعات و تأمین امنیت دشت بود.
تأثیر تسلط ارتفاعات چه بود؟
وقتی دشمن در بلندی باشد، مسیرهای مواصلاتی، خودروهای پشتیبانی و حتی جاده آسفالته دهلران ـ خوزستان تحت دید و تیر مستقیم قرار می‌گیرد. در همین راستا، هدف‌گذاری شد که بلندی‌ها تصرف و آتش دشمن کور شود.
روایــت پیوستن به تیپ نجف اشرف و شکل‌گیری گردان ۵۰۵ محرم
در جریان آماده‌سازی برای عملیات محرم، تیپ‌ها و لشکرهای مختلفی از سپاه پاسداران در منطقه حضور داشتند؛ از جمله تیپ امام حسین(ع)، لشکر امام حسین(ع)، لشکر علی‌بن‌ابی‌طالب(ع)، لشکر ۲۵ کربلا و لشکر نجف اشرف. گردان ما به‌صورت تلفیقی به تیپ نجف اشرف که عمدتاً از رزمندگان اصفهان تشکیل شده بود و تحت فرماندهی سردار شهید حاج احمد کاظمی فعالیت می‌کرد، ملحق شد.
به‌دلیل اینکه ماه محرم بود و برخی نیروها نیز بومی منطقه محسوب می‌شدند و آشنایی لازم با جغرافیای عملیاتی وجود داشت، با استفاده از حروف ابجد و محاسبه عددی نام محرم، عنوان«گردان ۵۰۵ محرم»برای یگان ما انتخاب شد. همین شناخت بومی باعث شد گردان ما به یکی از یگان‌های عمل‌کننده نزدیک خط مقدم ملحق شود تا روند پیشروی با سهولت بیشتری انجام گیرد.
خاطرات تلخ و شیرین عملیات محرم را بیان بفرمایید؟
عملیات محرم در شب یازدهم آبان‌ماه سال ۱۳۶۱ آغاز شد؛ این عملیات یکی از موفقیت‌های برجسته پس از عملیات‌های بزرگ سال ۶۱ محسوب می‌شود. رزمندگان توانستند حدود ۷۰۰ کیلومتر مربع از خاک تحت اشغال دشمن را آزادسازی و پاکسازی کنند. همچنین میدان‌های نفتی بیات و تعدادی از چاه‌های نفت که مدت‌ها در اختیار دشمن قرار داشت، مجدداً به کنترل ایران درآمد.
از دیگر موفقیت‌ها، آزادسازی شهر موسیان از دید و تیر مستقیم دشمن و پاکسازی مناطق گسترده‌ای از شهرستان دهلران بود. این دستاوردها علاوه بر وارد آوردن فشار جدی به ماشین جنگی دشمن، روحیه‌ی رزمندگان و فرماندهان ایرانی را تقویت کرد؛ اینها خاطرات شیرین عملیات محرم است؛ چراکه نتایج عملیاتی نشان از یک پیروزی مهم دارد.
بارانی ناگهانی و حادثه‌ای فراموش‌نشدنی
بخش تلخ عملیات محرم مربوط به شب پیش از آغاز حمله است. آبان‌ماه در مناطق گرمسیر معمولاً بارندگی چندانی ندارد، اما در آن شب، قطعه‌ای از ابر بالای منطقه عملیاتی قرار گرفت و تنها طی ۲۰ دقیقه بارشی سیل‌آسا رخ داد.
گردان ما طبق طرح عملیات، برای نزدیک‌شدن به خط تماس دشمن، شبانه داخل یک کانال احداث‌شده توسط دشمن مستقر شده بود. این کانال حدود دو متر عمق و چند متر عرض داشت و به‌دلیل تاریکی مطلق، استتار کاملی ایجاد کرده بود.
با شروع بارش شدید، سیلاب بزرگی در کانال جاری شد. نیروها که شام و نماز شب خود را به‌جا آورده بودند، ناگهان در معرض حجم عظیمی از آب قرار گرفتند. تلاش شبانه برای بیرون‌کشیدن نفرات آغاز شد؛ در تاریکی مطلق، با گرفتن دست یکدیگر، رزمندگان از داخل کانال به سطح منتقل می‌شدند تا آب آنها را با خود نبرد.
با وجود تلاش‌ها، تعدادی از رزمندگان تیپ امام حسین(ع) که در رودخانه‌ای مجاور مستقر بودند، به‌شهادت رسیدند. آب سیلاب بدون آنکه بارانی در بالادست دیده شود، به‌صورت ناگهانی عبور کرده و یگان را غافلگیر کرد. حدود یک گردان بر اثر این حادثه طبیعی، پیش از آغاز عملیات اصلی، جان باخت.
در این حادثه بخشی از تجهیزات نیز از بین رفت؛ از جمله سلاح‌های انفرادی، تیربارها و سلاح‌های آرپی‌جی. برخی رزمندگان هنگام صف‌آرایی حتی فشنگ نداشتند.
با شرایط غیرمنتظره‌ای که به‌وجود آمد، بسیاری از نیروها تصور می‌کردند عملیات لغو خواهد شد. اما فرماندهی عملیات تصمیم گرفت علی‌رغم تمامی مشکلات، حمله انجام شود.
رزمندگان با همان تجهیزات باقی‌مانده به خط زدند و در ساعات اولیه توانستند خطوط اولیه دشمن را درهم بشکنند و آنها را از ارتفاعات عقب برانند. دشمن به‌واسطه بارندگی شدید، احتمال حمله را بسیار کم می‌دانست؛ درست همین عامل غافلگیری، موجب دستیابی به نتایج اولیه مطلوب گردید.
جایگاه فرماندهی و فضای انگیزشی رزمندگان
بازدار که در آن مقطع فرمانده گروهان بوده، می‌گوید: آنچه امروز نیز به‌وضوح به چشم می‌آید، انگیزه خاص و کم‌نظیری است که در میان رزمندگان وجود داشت. این انگیزه برگرفته از تفکر حاکم بر جبهه بود؛ تفکری که ریشه در رهنمودهای حضرت امام خمینی(ره) به‌عنوان فرمانده کل قوا داشت. نگاه اعتقادی رزمندگان بر این اساس شکل گرفته بود که «چه کشته شویم و چه بکشیم، در راه خدا حرکت کرده‌ایم.»
این باور موجب شد جَو معنوی حاکم بر جبهه غیرقابل توصیف باشد. راوی مثال می‌زند: وقتی گردان در کانالی تنگ و طولانی مستقر شد و حتی اجازه خروج از آن وجود نداشت، قریب‌به‌اتفاق رزمندگان مشغول دعا، تلاوت قرآن و خواندن نماز بودند.
وی تأکید کرد: شرح آن حال، امروز دشوار و باورش سنگین است.
تجهیزات، غذا، آب و محل استقرار، همگی محدود و دشوار بود، اما معنویت جبهه این سختی‌ها را تسهیل کرده بود. رزمندگان با رضایت قلبی و از سر اعتقاد در مسیر دفاع قدم برمی‌داشتند.
انتخاب و سازمان‌دهی گردان؛ رقابت برای حضور!
فرمانده گروهان روایت می‌کند که هنگام سازمان‌دهی نیروها برای عملیات، تعداد داوطلبان بیش از ظرفیت یک گردان بود. از میان افراد، باید بهترین‌ها انتخاب می‌شدند و این کار چنان حساس بود که انتخاب «خوب‌ترها از میان خوبان» ساعت‌ها زمان برد.
رقابت برای حضور در عملیات به‌قدری شدید بود که برخی رزمندگان اگر نامشان در لیست نبود، تا مرز مشاجره جلو می‌رفتند و اصرار داشتند در عملیات شرکت کنند؛ گویی می‌خواستند به عروسی بروند؛ این شوق عجیب بود.
در روزهای بعد، حتی نیروهایی که انتخاب نشده بودند، درخواست می‌کردند جایگزین مجروحان و شهدا شوند و در عملیات حضور داشته باشند. این سطح از انگیزه، برگرفته از اعتقاد عمیق به جهاد، وطن‌دوستی و اطاعت از ولی امر بود.
حضور گسترده اصفهانی‌ها و نقش آنها در عملیات محرم را بیان بفرمایید؟
دو تیپ متعلق به استان اصفهان در عملیات محرم حضور داشتند: تیپ نجف اشرف و تیپ امام حسین(ع)؛ به‌همراه لشکر ۲۵ کربلا (مازندران) و لشکر علی‌بن‌ابی‌طالب(ع) (قم و استان مرکزی).
به‌دلیل شهادت گسترده نیروهای اصفهانی در این عملیات، روزی از تقویم رسمی کشور به نام روز اصفهان نام‌گذاری شد. بنا به روایت راوی، حدود ۷۰۰ شهید از اصفهان تقدیم شد که در یک روز ۳۰ تا ۸۰ شهید در اصفهان تشییع شدند.
وی تأکید کرد: اگر سیل شب عملیات رخ نداده بود، تلفات ما به‌مراتب کمتر می‌شد.
غنایم و دستاوردهای رزمی را بفرمایید؟
عملیات محرم دستاوردهای چشمگیر نظامی و اقتصادی داشت؛ آزادسازی ۷۰۰ کیلومتر مربع از اراضی اشغالی ایران، پیشروی ۳۰۰ کیلومتر در خاک عراق، برای نخستین بار، تصرف شهرک زبیدات و تیپ‌زبیدات
آزادسازی میدان‌ها و چاه‌های نفت ایران، تصرف بخشی از چاه‌های نفت عراق
به‌گفته راوی، در سنگرهای دشمن؛ انبارهای لباس نو، مواد غذایی با کیفیت، تجهیزات شیمیایی و آمپول‌ها و ماسک‌های ضدشیمیایی به وفور وجود داشت؛ نشان از آمادگی عراق برای جنگ شیمیایی گسترده بود.
وی همچنین یادآور می‌شود که سلسله عملیات‌های فتح‌المبین، بیت‌المقدس و رمضان، ماشین جنگی عراق را از هم پاشیده بود و محرم ضربه‌ای دیگر بر بدنه ارتش بعث محسوب می‌شد.
پیام برای نسل امروز؛ نسل آگاه و پای کار
راوی در جمع‌بندی گفت: این دیدگاه که نسل امروز بی‌تفاوت یا بی‌دین است، نادرست است. زمان حقیقت را نشان می‌دهد.
وی بیان کرد: در جنگ ۱۲ روزه، مردم ایران با اتحاد و همدلی نشان دادند که همچنان برای دفاع از وطن، آماده‌اند.
به باور وی ایرانی‌ها به‌رغم تنوع قومیتی، ملت واحد و منسجمی هستند، اسلام، یکی از مولفه‌های قدرت ملی است و ایرانی‌ها در بحران‌ها همدل و ایستاده ظاهر شده‌اند.
بازدار نسل دیروز را متشکل از دانشجویان نخبه می‌داند که با تعطیلی دانشگاه‌ها به جبهه رفتند. رزمندگان دهه ۶۰ را جوانانی آگاه، باهوش و پرتوان توصیف می‌کند.
پیشکسوت دوران دفاع مقدس تصریح کرد: امروز نیز جوانان همین ویژگی‌ها را دارند، در عرصه‌های علمی و مدیریتی کشور نقش‌آفرینند و دشمن طی چهار دهه نتوانسته اراده این ملت را بشکند
انتهای خبر/ر