به گزارش خبرنگار گروه اقتصادی پایگاه خبری تحلیلی «ایلام بیدار»، پانزدهم مهرماه در تقویم رسمی جمهوری اسلامی ایران، به نام روز ملی روستا و عشایر نام‌گذاری شده است؛ روزی برای یادآوری نقش بی‌بدیل مردان و زنانی که در دل طبیعت، با دست‌های پینه‌بسته و اراده‌ای استوار، چرخ تولید و زندگی را در سخت‌ترین شرایط به حرکت درمی‌آورند.
روستاییان و عشایر، میراث‌داران فرهنگ، اقتصاد و هویت ایرانی‌اند؛ جامعه‌ای که اگرچه در سال‌های اخیر با چالش‌های متعددی روبه‌رو شده، اما هنوز ستون فقرات اقتصاد مقاومتی و خوداتکایی کشور به شمار می‌رود. ایلام، استانی با ساختار عمدتاً عشایری و روستایی، نمونه‌ای روشن از این پیوند میان سنت و توسعه است؛ جایی که مردمانش در گذر از خشکسالی، محرومیت و کمبود زیرساخت، همچنان دل به زمین و دام بسته‌اند تا چرخه تولید را زنده نگه دارند.
اقتصاد مقاومتی از دل روستا زنده می‌شود
کریم میرزایی عضو هیأت علمی دانشگاه ایلام در گفتگو با خبرنگار ما با اشاره به جایگاه روستاها در راهبرد اقتصاد مقاومتی گفت: اگر بخواهیم مفهوم واقعی اقتصاد مقاومتی را درک کنیم، باید به روستا بازگردیم. در روستا، تولید به‌جای مصرف، خودکفایی به‌جای وابستگی، و پایداری به‌جای نوسان وجود دارد. روستایی و عشایر نه تنها مصرف‌کننده نیستند، بلکه تولیدکنندگان واقعی کشورند. امنیت غذایی، تولید گوشت، لبنیات، غلات و حتی صنایع‌دستی اصیل، همه از دل این جامعه می‌جوشد.
وی با تأکید بر اینکه «روستاها کانون ثبات اقتصادی و فرهنگی کشورند» گفت: در شرایط تحریم و فشار اقتصادی، اگر بخش روستایی تقویت شود، می‌تواند ضربه‌گیر بحران‌های کلان اقتصادی باشد. متأسفانه نگاه به روستا در سال‌های گذشته بیشتر حمایتی و نه توسعه‌محور بوده است؛ در حالی که باید به‌عنوان موتور رشد پایدار دیده شود.
ایلام؛ استانی با قلبی عشایری و روحی تولیدگر
استان ایلام بیش از ۶۰۰ روستا و چندین ایل و طایفه عشایری دارد که از شمال تا جنوب، بخش قابل‌توجهی از جمعیت آن را تشکیل می‌دهند. کوچ بهاره و پاییزه عشایر همچنان بخشی از حیات اجتماعی و اقتصادی منطقه است.
فرشاد یاسمی مدیرکل امور عشایر استان ایلام در گفتگو با خبرنگار «ایلام بیدار» گفت: حدود ۱۲ هزار خانوار عشایری در استان داریم که عمدتاً در شهرستان‌های ملکشاهی، دهلران، مهران و سیروان استقرار دارند. عشایر ایلام سالانه بیش از ۷ هزار تُن گوشت قرمز و حدود ۵۰۰ تُن لبنیات تولید می‌کنند. سهم آنان در تأمین امنیت غذایی استان بسیار قابل توجه است.
وی با اشاره به مشکلات عشایر افزود: بزرگ‌ترین چالش فعلی عشایر استان، تأمین علوفه، نبود زیرساخت‌های جاده‌ای مناسب و مشکلات آب‌رسانی سیار است. خشکسالی اخیر فشار زیادی بر دامداران وارد کرده است. با این حال، روحیه خوداتکایی در بین عشایر ایلامی بالاست و بسیاری از خانواده‌ها با استفاده از طرح‌های دام سبک یا تسهیلات روستایی در حال توسعه فعالیت خود هستند.
صدای دهیاران؛ روستاها زنده‌اند اگر دیده شوند
دهیار یکی از روستاهای دهلران، در گفتگو با خبرنگار ما از تجربه‌های خود می‌گوید: روستا فقط محل زندگی نیست؛ یک پایگاه تولید و هویت است. زنان روستایی ما در کنار کار کشاورزی، در تولید صنایع‌دستی، خشکبار، ترشیجات و محصولات خانگی فعال‌اند. اگر حمایت تسهیلاتی واقعی و بازاریابی درست انجام شود، مهاجرت معکوس اتفاق می‌افتد.
وی با نگاهی نقادانه اضافه می‌کند: متأسفانه بسیاری از طرح‌های روستایی در مرحله کاغذی باقی می‌مانند. دهیاری‌ها با کمبود بودجه مواجه‌اند، تسهیلات دیر پرداخت می‌شود و جوانان به دلیل نداشتن تضمین یا وثیقه، نمی‌توانند از وام‌های اشتغال‌زایی استفاده کنند. اگر دولت به دهیاری‌ها اختیارات مالی بیشتری بدهد، ما می‌توانیم پروژه‌های کوچک اما مؤثری در حوزه اشتغال و خدمات اجرا کنیم.
جوانان روستا؛ نسل تازه‌ای از کارآفرینان
یکی از چهره‌های جوان موفق روستایی، «احمد جلالی» از بخش چوار است که با استفاده از تسهیلات تبصره ۱۸ توانسته یک کارگاه تولید گیاهان دارویی راه‌اندازی کند؛ وی در گفتگو با خبرنگار «ایلام بیدار» گفت: بیش از ده سال زمین‌های روستا بلااستفاده مانده بود. با مشاوره کارشناسان جهاد کشاورزی و کمک صندوق کارآفرینی امید، تصمیم گرفتم به‌جای مهاجرت، همین‌جا بمانم. الان علاوه بر خانواده خودم، برای شش نفر دیگر هم شغل ایجاد کرده‌ام.
وی به نکته‌ای کلیدی اشاره می‌کند: اگر در روستا اینترنت و آموزش‌های آنلاین تقویت شود، جوانان ایده‌های بزرگی دارند. از فروش آنلاین عسل و لبنیات گرفته تا صنایع‌دستی و گردشگری. روستا می‌تواند به مرکز نوآوری تبدیل شود، اگر نگاه ما از ترحم به توانمندسازی تغییر کند.
زنان عشایری؛ ستون‌های بی‌صدا اما مؤثر
نقش زنان در جامعه عشایری کمتر دیده می‌شود، در حالی که آن‌ها بخش عمده‌ای از چرخه تولید را بر دوش دارند. «فاطمه قنبری»، بانوی عشایر اهل بدره، در گفت‌وگو با خبرنگار «ایلام بیدار» می‌گوید: ما زنان عشایر از سپیده‌دم تا شب درگیر کاریم. شیر دوشیدن، کره گرفتن، قالی‌بافی، نگهداری از دام و بچه‌ها همه با ماست. ولی وقتی حرف از تسهیلات می‌شود، نام ما جایی ندارد. باید سامانه‌ای باشد که زنان هم بتوانند به نام خودشان تسهیلات بگیرند، نه از طریق همسرانشان.
وی ادامه می‌دهد: اگر کارگاه‌های صنایع‌دستی عشایری توسعه یابد، زنان می‌توانند علاوه بر حفظ هنرهای بومی، منبع درآمد پایداری برای خانواده‌هایشان ایجاد کنند. حمایت از زنان روستایی یعنی سرمایه‌گذاری در آینده تولید.
توسعه متوازن بدون روستا ممکن نیست
مهدی قاسمی جامعه‌شناس توسعه روستایی، در گفتگو با خبرنگار ما گفت: هر برنامه توسعه‌ای که بدون توجه به روستا طراحی شود، ناقص است. امروز باید به جای تمرکز صرف بر شهرها، نظام توزیع خدمات و سرمایه را به سمت مناطق روستایی ببریم. در غیر این صورت، با ادامه روند مهاجرت، شهرها بیش از ظرفیت خود متورم و روستاها خالی خواهند شد.
وی افزود: توسعه روستایی فقط ساخت جاده و مدرسه نیست. باید مفهوم "زیست پایدار" در روستاها نهادینه شود؛ یعنی اشتغال، آموزش، سلامت، محیط‌زیست و فرهنگ در کنار هم پیش بروند. در ایلام، ظرفیت گردشگری طبیعی و فرهنگی بالایی وجود دارد که می‌تواند جایگزین درآمد نفتی شود اگر به‌درستی بهره‌برداری شود.
طرح‌های در دست اجرا؛ از جاده تا تسهیلات
به گفته مدیرکل بنیاد مسکن انقلاب اسلامی ایلام، در سال جاری بیش از ۴۵ پروژه عمرانی در قالب طرح هادی روستایی در استان اجرا شده است. همچنین طرح‌های آب‌رسانی به ۶۰ روستا و برق‌رسانی به مناطق صعب‌العبور دهلران و بدره در حال انجام است.
از سوی دیگر، اداره کل تعاون، کار و رفاه اجتماعی استان اعلام کرده که در نیمه نخست سال جاری، بیش از ۲۵۰ میلیارد تومان تسهیلات اشتغال روستایی پرداخت شده که بخشی از آن در حوزه دام سبک و صنایع تبدیلی هزینه شده است.
با این حال کارشناسان معتقدند صرف تزریق اعتبار، بدون آموزش، بازاریابی و نظارت دقیق، منجر به توسعه پایدار نخواهد شد. بسیاری از طرح‌ها بدون پیوست فنی و مطالعات بومی‌سازی اجرا می‌شوند و در عمل پس از مدتی نیمه‌تمام رها می‌شوند.
چالش‌های جدی پیش‌رو
با وجود پیشرفت‌های نسبی، هنوز موانع متعددی بر سر راه توسعه پایدار روستایی وجود دارد که در گفت‌وگوهای میدانی به چند مورد اصلی اشاره شد:
۱. کمبود زیرساخت ارتباطی و خدمات عمومی (به‌ویژه در مناطق عشایری)
۲. کاهش منابع آبی و تداوم خشکسالی‌های متوالی
۳. ضعف در صنایع تبدیلی و نبود زنجیره ارزش محلی
۴. ناتوانی در بازاریابی و فروش مستقیم محصولات
۵. مشکلات بیمه اجتماعی و خدمات درمانی برای عشایر
۶. نبود آموزش فنی و مهارتی کافی برای جوانان
۷. مهاجرت تدریجی نیروهای جوان به شهرها
الگوی بومی توسعه؛ روستایی که خود تصمیم می‌گیرد
یکی از راهکارهای پیشنهادی کارشناسان، تقویت نظام مدیریت محلی در روستاها است. دهیاران و شوراهای اسلامی اگر اختیارات و بودجه بیشتری داشته باشند، بهتر می‌توانند بر اساس شناخت میدانی، پروژه‌های متناسب با نیاز هر منطقه را اجرا کنند.
محسن شکری کارشناس توسعه پایدار روستایی، در این باره می‌گوید: هیچ نسخه‌ای از تهران برای تمام روستاهای کشور کار نمی‌کند. مثلاً روستاهای کوهستانی ایلام با روستاهای جلگه‌ای خوزستان تفاوت جدی دارند. باید اختیار تصمیم‌گیری به سطح محلی واگذار شود و دهیاری‌ها از حالت تشریفاتی خارج شوند.
آینده‌ای روشن با تکیه بر هویت بومی
امروز در بسیاری از کشورهای جهان، مفهوم «بازگشت به روستا» به‌عنوان راه‌حل بحران شهرنشینی و نابرابری اقتصادی مطرح است. ایران نیز می‌تواند با بهره‌گیری از تجربیات بومی، مسیر جدیدی برای توسعه تعریف کند؛ مسیری که در آن روستایی و عشایر نه به‌عنوان اقشار نیازمند، بلکه به‌عنوان شریک توسعه ملی دیده شوند.
در ایلام، ظرفیت‌های گردشگری بومی، گیاهان دارویی، دامداری سنتی، صنایع‌دستی و نیروی انسانی متعهد می‌تواند زمینه‌ساز این تحول باشد. شرط آن، اصلاح نگرش و اراده مدیریتی است.
روز ملی روستا و عشایر فرصتی است برای دیدن دوباره کسانی که کمتر دیده شده‌اند کسانی که بدون هیاهو، در سخت‌ترین شرایط، چرخه تولید کشور را زنده نگه داشته‌اند.
ایلام، با چهره‌ای روستایی و عشایری، می‌تواند به الگویی از توسعه پایدار تبدیل شود؛ به شرط آنکه سیاست‌گذاری‌ها از مرکزگرایی فاصله بگیرند و منابع به‌جای پروژه‌های مقطعی، در مسیر توانمندسازی مردم هزینه شوند.
در پایان باید گفت: اقتصاد مقاومتی از دل روستا زنده می‌شود، اگر روستا بماند، ایران می‌ماند.
انتهای خبر/ر