به گزارش خبرنگار گروه اجتماعی پایگاه خبری تحلیلی «ایلام بیدار»، در سال‌های اخیر، مسئله مهاجرت نخبگان به یکی از مباحث داغ اجتماعی و اقتصادی ایران تبدیل شده است. گزارش‌های رسمی و غیررسمی نشان می‌دهند که بخش قابل توجهی از استعدادهای علمی، پژوهشی و حتی هنری کشور به دلایل مختلفی مانند کمبود فرصت‌های شغلی، نبود حمایت کافی، و یا جذابیت شرایط کشورهای توسعه‌یافته، تصمیم به ترک ایران گرفته‌اند. این مسئله نه تنها تهدیدی برای آینده علمی و فناورانه کشور محسوب می‌شود، بلکه به طور مستقیم بر روند توسعه استانی مانند ایلام که خود با محدودیت‌های اقتصادی و زیرساختی روبه‌رو است، تأثیر می‌گذارد.
ایلام استانی مرزی با جمعیتی کمتر از یک میلیون نفر است که ظرفیت‌های مهمی در حوزه کشاورزی، منابع طبیعی، مرز رسمی مهران و دانشگاه ایلام دارد. اما با وجود این ظرفیت‌ها، بسیاری از نخبگان ایلامی یا فرصت بروز توانایی‌های خود را پیدا نکرده‌اند یا مجبور به ترک زادگاه خود شده‌اند. حال سؤال این است: چه باید کرد تا از مهاجرت نخبگان جلوگیری شود و بستر لازم برای شکوفایی استعدادها در داخل کشور فراهم گردد؟
نخبگان نیاز به حس اثرگذاری دارند
محمدرضا احمدی، عضو هیأت علمی دانشگاه ایلام، یکی از کسانی است که سال‌ها در زمینه جامعه‌شناسی آموزش و مهاجرت نخبگان پژوهش کرده است. در گفتگو با خبرنگار «ایلام بیدار» گفت: مهاجرت نخبگان یک پدیده جهانی است، اما در ایران شدت بیشتری دارد. دلیل اصلی، عدم تناسب میان نیازهای نخبگان و امکانات موجود است. وقتی کسی دکتری می‌گیرد؛ اما فرصت شغلی متناسب ندارد، یا طرح پژوهشی‌اش مورد توجه قرار نمی‌گیرد، طبیعی است که به جایی فکر کند که به او میدان بدهند.
وی افزود: چون در استان‌های مرزی مانند ایلام فرصت‌های شغلی و پژوهشی کمتر است. بسیاری از دانشجویان مستعد ما پس از پایان تحصیل، به تهران یا خارج از کشور می‌روند. دلیلش ساده است: نبود زیرساخت کافی برای فعالیت‌های علمی و فناوری.
احمدی تصریح کرد: ایجاد مراکز پژوهشی مجهز و پارک‌های فناوری در ایلام، مشارکت نخبگان در مدیریت و تصمیم‌گیری‌های استانی از جمله راهکارهایی برای حمایت از نخبگان است وقتی نخبه حس کند نظرش اثرگذار است، کمتر به مهاجرت فکر می‌کند.
بازگشت سخت‌تر از ماندن بود
لیلا مرادی، پژوهشگر ایلامی که چند سال در آلمان تحصیل کرده، تجربه متفاوتی دارد؛ وی درباره تجربه خود گفت: شرایط من طوری بود که می‌توانستم در همان کشور بمانم. امکانات خوبی وجود داشت، پروژه‌های پژوهشی به‌سرعت جذب می‌شدند و دانشگاه‌ها از محققان حمایت می‌کردند. اما علاقه‌ام به وطن باعث شد بازگردم. بازگشت از مهاجرت، شاید سخت‌تر از ماندن باشد، چون در ایران باید دوباره برای دیده‌شدن تلاش کنی. دوستانم می‌پرسیدند چرا برگشتی؟ پاسخ من این است که وطن جایگزین ندارد. اما به‌راحتی می‌فهمم چرا خیلی‌ها نمی‌خواهند برگردند.
وی تأکید کرد: باید حمایت واقعی وجود داشته باشد، نه فقط شعار. اگر نخبه احساس کند در کشور خودش هم می‌تواند آینده‌ای روشن داشته باشد، هیچ‌وقت مهاجرت را انتخاب نمی‌کند.
حمایت‌ها کافی نیست، ولی شروع کرده‌ایم
یکی از کارشناسان حوزه بنیاد نخبگان استان ایلام که خواست نامش فاش نشود در گفتگو با خبرنگار «ایلام بیدار» گفت: ما تلاش کرده‌ایم تسهیلات مالی، دوره‌های آموزشی و طرح‌های پژوهشی را برای نخبگان فراهم کنیم. اما واقعیت این است که ظرفیت استان محدود است. برای حمایت مؤثر نیاز به همکاری همه دستگاه‌ها داریم.
وی افزود: ایجاد ارتباط میان نخبگان و بخش خصوصی. اگر بتوانیم نخبگان را به صنایع و شرکت‌های نوپا متصل کنیم، هم زمینه اشتغال ایجاد می‌شود و هم مهاجرت کاهش می‌یابد.
روایت یک دانشجوی نخبه؛ مجبور به انتخاب مهاجرت شده‌ام
سارا شریفی، دانشجوی دکترای مهندسی کشاورزی در دانشگاه ایلام، می‌گوید: من علاقه‌مند به ادامه فعالیت در استان خودم هستم، اما واقعیت این است که هیچ چشم‌اندازی برای آینده شغلی نمی‌بینم. بارها طرح‌های تحقیقاتی‌ام را ارائه داده‌ام؛ اما یا بودجه‌ای نبوده یا اصلاً جدی گرفته نشده. اگر همین روند ادامه پیدا کند، من هم مثل بسیاری از دوستانم مجبور به مهاجرت خواهم شد.
نخبگان، سربازان خط مقدم جهاد علمی
حجت‌الاسلام اله نور کریمی تبار امام‌جمعه ایلام، در خطبه‌های نمازجمعه بارها بر ضرورت حمایت از نخبگان تأکید کرده است. وی در گفتگوی اختصاصی با خبرنگار ما اظهار داشت: نخبگان، امروز همان جایگاهی را دارند که رزمندگان دیروز در جبهه داشتند. اگر در دوران دفاع مقدس، دشمن با توپ و تانک حمله می‌کرد، امروز جنگ اصلی در عرصه علم و فناوری است. کشورهایی که ما را تحریم می‌کنند، در عین حال از نخبگان خود به‌خوبی حمایت می‌کنند. متأسفانه ما در این زمینه کوتاهی کرده‌ایم. جوانی که سال‌ها تلاش کرده، اگر نادیده گرفته شود، احساس غربت می‌کند و راهی کشورهای دیگر می‌شود. این نه تنها یک خسارت فردی بلکه یک خسارت ملی است.
امام‌جمعه ایلام تأکید کرد: باید فرهنگ تکریم نخبگان در جامعه نهادینه شود. مدیران استانی باید از ظرفیت این جوانان در حل مشکلات اقتصادی و اجتماعی بهره ببرند. نخبه فقط یک مدال‌آور علمی نیست؛ نخبه کسی است که توانایی ایجاد تحول دارد.
مشکلات نخبگان در ایلام؛ از نبود شغل تا بی‌توجهی
بررسی‌های میدانی نشان می‌دهد که نخبگان ایلامی با چالش‌های متعددی مواجه‌اند:
نبود فرصت شغلی در رشته‌های تخصصی؛ بسیاری از فارغ‌التحصیلان نخبه در رشته‌های مهندسی و علوم پایه به ناچار به مشاغل غیرمرتبط روی می‌آورند.
کمبود امکانات پژوهشی؛ آزمایشگاه‌ها و مراکز تحقیقاتی در ایلام به‌روز نیستند و بودجه محدودی دارند.
بی‌توجهی به ایده‌ها؛ طرح‌های نوآورانه اغلب در بایگانی ادارات می‌مانند.
عدم ارتباط دانشگاه با صنعت؛ صنایع کوچک و محدود استان کمتر حاضرند از پژوهش‌های دانشگاهی بهره بگیرند.
راهکارهای عملی برای جلوگیری از مهاجرت نخبگان
۱. ایجاد مراکز رشد و پارک‌های فناوری مجهز در ایلام
۲. حمایت مالی و معنوی از طرح‌های پژوهشی کاربردی
۳. جذب نخبگان در مدیریت استان و استفاده از نظر آنان
۴. برقراری ارتباط واقعی میان دانشگاه و صنعت
۵. ایجاد شبکه نخبگان ایلامی خارج از کشور برای همکاری علمی
۶. فرهنگ‌سازی برای احترام به جایگاه نخبگان در جامعه
ایران و ایلام امروز بیش از هر زمان دیگری به نخبگان نیاز دارند. اگر سرمایه‌های انسانی کشور به دلیل کم‌توجهی از دست بروند، جبران آن به‌سادگی ممکن نیست. مسئله مهاجرت نخبگان صرفاً یک دغدغه فردی نیست، بلکه آینده توسعه ایران را رقم می‌زند. با حمایت‌های واقعی و برنامه‌ریزی‌های بلندمدت می‌توان این روند را معکوس کرد. نخبگان اگر در کشور خود احساس امنیت شغلی، احترام اجتماعی و فرصت اثرگذاری داشته باشند، بی‌تردید ایران و ایلام را بر هر نقطه دیگری ترجیح خواهند داد.
انتهای خبر/ر