به گزارش خبرنگار گروه سیاسی پایگاه خبری تحلیلی «ایلام بیدار»، میلاد امام حسن عسکری علیه‌السلام فرصتی است تا بار دیگر به یکی از حساس‌ترین مقاطع تاریخ اسلام بازگردیم؛ مقطعی که فشار سیاسی و امنیتی حکومت عباسی بر امام یازدهم شیعه به اوج رسیده بود و جامعه اسلامی در آستانه ورود به دوران غیبت قرار داشت. آنچه امام حسن عسکری (ع) در مدت کوتاه امامت خویش انجام داد، نه‌تنها نجات‌بخش تشیع در آن دوران شد، بلکه مسیر آینده این مکتب را نیز تضمین کرد. امروز، در شرایطی که امت اسلامی با تهدیدهای پیچیده فکری و رسانه‌ای مواجه است، بازخوانی سیره و رویکرد امام حسن عسکری (ع) ضرورتی دوچندان دارد.
در این گزارش، تلاش کرده‌ایم ضمن مرور روایت‌های تاریخی آن عصر، با کارشناسان حوزه و دانشگاه درباره جایگاه امام یازدهم و پیوند اندیشه‌های ایشان با نیازهای جامعه امروز به گفتگو بپردازیم.
الگوی مدیریت بحران در عصر عباسیان بود
علی‌محمد رستمی استاد تاریخ اسلام دانشگاه ایلام در گفتگو با خبرنگار «ایلام بیدار» با اشاره به شرایط تاریخی دوران امامت امام حسن عسکری (ع) گفت: وقتی به سده سوم هجری نگاه می‌کنیم، به‌وضوح می‌بینیم که دستگاه خلافت عباسی بیشترین حساسیت را نسبت به اهل‌بیت (ع) داشت. امام حسن عسکری (ع) همانند پدر بزرگوارشان امام هادی (ع)، تحت نظر مستقیم خلیفه بود و حتی محل سکونت ایشان در سامرا نوعی حصر خانگی محسوب می‌شد. این شرایط، مدیریت ویژه‌ای را می‌طلبید و امام با رویکردی هوشمندانه توانستند نه‌تنها شبکه شیعه را حفظ کنند، بلکه آن را برای دوران غیبت آماده سازند.
وی افزود: اگر بخواهیم رویکرد امام حسن عسکری (ع) را در یک جمله خلاصه کنیم، باید بگوییم ایشان استاد مدیریت بحران بودند. هر اقدامی که انجام می‌دادند، با دقتی همراه بود که کوچک‌ترین خطایی، بهانه‌ای به دست عباسیان ندهد و در عین حال، ارتباط میان امام و شیعیان قطع نشود.
از مراقبت شدید تا شکل‌گیری نهاد وکالت
بر اساس منابع تاریخی همچون «کمال‌الدین» شیخ صدوق و «ارشاد» شیخ مفید، امام حسن عسکری (ع) در شرایطی امامت را بر عهده گرفتند که خانه ایشان دائماً در محاصره جاسوسان عباسی بود. حتی دیدارهای دوستان نزدیک امام نیز تحت کنترل قرار داشت. با وجود این محدودیت‌ها، امام یازدهم توانست با بهره‌گیری از نهاد «وکالت» ارتباط مستمر خود با شیعیان در مناطق مختلف را حفظ کند.
یکی از مهم‌ترین روایت‌ها، مربوط به تلاش‌های امام در معرفی فرزندشان، حضرت مهدی (عج) است. شیخ طوسی در «الغیبة» می‌نویسد: «امام حسن عسکری (ع) فرزند خویش را تنها به اصحاب خاص و مطمئن معرفی کرد تا در زمان غیبت، امت دچار حیرت نشود.» این روایت نشان می‌دهد که امام در همان سال‌های سخت، آینده‌نگری ویژه‌ای برای استمرار امامت داشتند.
از سوی دیگر، نامه‌ها و توقیعاتی که از امام عسکری (ع) به دست ما رسیده، سندی روشن از اهتمام ایشان به هدایت فکری و اخلاقی شیعیان است. در یکی از این نامه‌ها خطاب به اسحاق بن اسماعیل آمده است: «شما را به تقوا و پرهیز از گناه سفارش می‌کنم، زیرا هر کس خود را اصلاح کند، دیگران از او سود خواهند برد.»
امام حسن عسکری (ع) پیشوای صبر و امید به آینده
حجت‌الاسلام والمسلمین سید جواد موسوی، استاد حوزه علمیه ایلام در تحلیل رویکرد امام یازدهم گفت: زندگی امام حسن عسکری (ع) سراسر صبر و مقاومت در برابر فشارهای عباسیان بود. ایشان با اینکه در محدودیت شدید قرار داشتند، هرگز مأیوس نشدند و همواره جامعه شیعه را به امید آینده و ظهور فرزندشان حضرت مهدی (عج) دعوت می‌کردند. این امید، مهم‌ترین سرمایه روانی و اعتقادی شیعیان در آن دوران بود.
وی تأکید کرد: اگر امروز بخواهیم از امام حسن عسکری (ع) الگو بگیریم، باید به همین اصل پایبند باشیم؛ یعنی در برابر مشکلات اجتماعی، اقتصادی و حتی جنگ‌های ترکیبی دشمن، صبر و امید به آینده را محور حرکت خود قرار دهیم.
نقش امام حسن عسکری (ع) در تربیت نخبگان
یکی از ابعاد کمتر دیده‌شده در زندگی امام عسکری (ع)، نقش ایشان در تربیت نخبگان علمی است. مورخان نام بیش از ۱۰۰ شاگرد و راوی حدیث را در ارتباط با ایشان ذکر کرده‌اند. برخی از این شاگردان، مانند ابوسهل نوبختی و احمد بن اسحاق قمی، بعدها در تثبیت اندیشه شیعی و انتقال آموزه‌های مربوط به غیبت نقش کلیدی ایفا کردند.
این اقدام امام، نه‌تنها در آن زمان ضامن بقا و پویایی مکتب شد، بلکه الگویی برای امروز نیز به شمار می‌آید. جامعه‌ای که بتواند نخبگان آگاه و متعهد تربیت کند، در برابر هجمه‌های فکری و فرهنگی دشمنان مصون خواهد ماند.
الگوی امام عسکری برای جامعه امروز؛ تعامل همراه با صلابت
زهرا مرادی عضو هیأت علمی دانشگاه ایلام در تحلیل نقش امام یازدهم در روزگار کنونی گفت: ما امروز در شرایطی هستیم که دشمنان اسلام از ابزار رسانه و فضای مجازی برای تحریف حقیقت استفاده می‌کنند. امام حسن عسکری (ع) در دوران خود با شرایط مشابهی روبه‌رو بودند؛ عباسیان می‌کوشیدند با شایعه‌پراکنی و مراقبت شدید، امام را منزوی کنند. با این حال، امام با تدبیر و تعامل حساب‌شده، توانستند پیام خویش را منتقل کنند. این همان چیزی است که جامعه امروز به آن نیاز دارد: تعامل عقلانی با تحولات روز، اما همراه با صلابت در اصول.
وی افزود: اگر جوانان امروز با سیره امام حسن عسکری (ع) آشنا شوند، درمی‌یابند که می‌توان در سخت‌ترین شرایط نیز مسیر حق را ادامه داد. این الگو برای مقابله با جنگ روانی دشمن بسیار کارآمد است.
نقش امام در گذشته و امروز؛ پیوندی ناگسستنی
امام حسن عسکری (ع) در گذشته وظیفه‌ای سنگین بر عهده داشتند: آماده‌سازی جامعه برای دوران غیبت. امروز نیز همین نقش الهام‌بخش است. جامعه شیعه باید خود را برای رویارویی با چالش‌های فکری و فرهنگی آماده کند. اگر امام در آن زمان با وجود محدودیت‌ها توانستند چراغ هدایت را روشن نگه دارند، امروز نیز با بهره‌گیری از همان سیره می‌توان در برابر امواج تبلیغات دشمن ایستادگی کرد.
امروز، سخنان امام درباره «تقوا، اخلاق نیکو، خوش‌رفتاری با مردم و دفاع از حق» همچنان راهگشاست. این آموزه‌ها نه‌تنها فردی‌اند، بلکه اجتماعی و سیاسی نیز هستند و می‌توانند به تقویت وحدت و همبستگی در جامعه کمک کنند.
ولادت امام حسن عسکری (ع) یادآور لحظه‌ای تاریخی است که امت اسلامی در آستانه یک تحول بزرگ قرار داشت. امام در مدت کوتاه امامت خویش، با صبر، تدبیر، آینده‌نگری و تقویت امید، توانستند جامعه شیعه را برای دوران دشوار آماده کنند. امروز نیز جامعه ما با تهدیدها و بحران‌های پیچیده‌ای روبه‌روست و بیش از هر زمان دیگری به الگوی امام عسکری (ع) نیاز دارد.
سیره آن امام یازدهم به ما می‌آموزد که؛ در برابر فشارهای سیاسی و رسانه‌ای، باید به صبر و تدبیر پناه برد، امید به آینده و باور به تحقق وعده الهی، بزرگ‌ترین سرمایه امت است، تربیت نخبگان و آگاهی‌بخشی به نسل جوان، راهی مطمئن برای استمرار مکتب است، تعامل عقلانی همراه با پایبندی به اصول، رمز بقای جامعه اسلامی است.
امروز، بازخوانی سیره امام حسن عسکری (ع) نه‌تنها یک وظیفه مذهبی، بلکه ضرورتی اجتماعی و سیاسی است. این سیره می‌تواند همچون چراغی فروزان، راه آینده جامعه ما را روشن سازد.
انتهای خبر/ر