به گزارش خبرنگار گروه اجتماعی پایگاه خبری تحلیلی «ایلام بیدار»، تابستان که از راه می‌رسد، پرسش همیشگی درباره «چگونه گذراندن اوقات فراغت» دوباره در کانون توجه خانواده‌ها، برنامه‌ریزان فرهنگی و مسئولان قرار می‌گیرد. موضوعی که اگرچه در ظاهر ساده می‌نماید، اما در بطن خود با مسائلی پیچیده؛ چون ضعف زیرساخت‌های فرهنگی، فقر امکانات تفریحی، شکاف طبقاتی، بحران هویت و ضعف در سیاست‌گذاری فرهنگی پیوند خورده است.
در استان ایلام، بافت اجتماعی و فرهنگی خاص، شرایط اقلیمی، پراکندگی جمعیت، کمبود فضاهای مناسب برای کودکان، نوجوانان و جوانان و البته نبود برنامه‌ریزی جامع برای پر کردن مفید اوقات فراغت باعث شده این موضوع به دغدغه‌ای جدی برای خانواده‌ها تبدیل شود. بسیاری از والدین نمی‌دانند با فرزندان خود چه کنند، و بسیاری از جوانان نمی‌دانند با وقت آزاد خود چه کنند!
در این گزارش، پای صحبت‌های شهروندان، کارشناسان اجتماعی، اقتصادی و دانشگاهی نشستیم تا ابعاد مختلف این موضوع را واکاوی کنیم؛ از کمبود امکانات گرفته تا فقدان سیاست‌گذاری مؤثر، و از فرصت‌های مغفول‌مانده تا راهکارهای راهبردی برای بهره‌وری بیشتر از اوقات فراغت در استان ایلام.
کمبود زیرساخت و سردرگمی خانواده‌ها
حسین رستمی از شهروندان ایلامی در گفتگو با خبرنگار پایگاه خبری تحلیلی «ایلام بیدار» گفت: در ایلام واقعاً جایی برای تفریح خانوادگی نداریم. نه پارک‌ها وضعیت مناسبی دارند، نه سینما داریم، نه مراکز فرهنگی که بتوان بچه‌ها را با خیال راحت سپرد به آن‌ها. ما حتی برای ساده‌ترین تفریح، مثل یک پیاده‌روی خانوادگی شبانه هم دچار مشکل هستیم؛ چون روشنایی و امنیت برخی فضاهای عمومی کافی نیست.
وی ادامه داد: در فصل تابستان، بچه‌ها عمدتاً در خانه‌اند و با گوشی و تبلت سرگرم می‌شوند. ما نه وقت داریم که دائماً برنامه‌ریزی کنیم، نه آن‌قدر امکانات هست که بتوان انتخاب‌های متنوعی داشت. اگر هم بخواهیم بچه‌ها را به کلاس‌های آموزشی بفرستیم، هزینه‌ها بالاست و خیلی از خانواده‌ها توان پرداخت ندارند.
رستمی با تأکید بر اینکه فراغت، نیاز روحی فرزندان ماست، نه یک تجمل یا سرگرمی لوکس گفت: اگر برای اوقات فراغت برنامه‌ریزی نکنیم، این زمان به‌صورت ناخودآگاه با محتواهای ناسالم، بازی‌های بی‌هدف و پرسه‌زنی در شبکه‌های اجتماعی پر می‌شود. باید مسئولان با مردم همراه شوند و طرح‌های واقعی برای این موضوع مهم داشته باشند، نه فقط در حد حرف و شعار.
وی خاطرنشان کرد: مثلاً چرا نباید هر محله، یک مرکز کوچک فرهنگی یا ورزشی داشته باشد؟ چرا دانش‌آموزان ما فقط باید در طول سال تحصیلی درس بخوانند و تابستان، به حال خود رها شوند؟ تا کی می‌خواهیم مسائل اجتماعی را عقب بیندازیم؟
فقدان سیاست‌گذاری فرهنگی و مدیریت چندپاره فراغت
حسین ندیمی کارشناس مسائل اجتماعی در گفتگو با خبرنگار پایگاه خبری تحلیلی «ایلام بیدار» گفت: مهم‌ترین چالش ما در موضوع اوقات فراغت، نبود یک دستگاه سیاست‌گذار واحد و مقتدر است. در حال حاضر، چندین نهاد از جمله آموزش و پرورش، کانون پرورش فکری، شهرداری‌ها، سازمان تبلیغات اسلامی، ارشاد، ورزش و جوانان، به صورت موازی در این حوزه فعالیت می‌کنند، اما هم‌افزایی و تقسیم کار مناسبی بین آن‌ها وجود ندارد.
وی افزود: اوقات فراغت یک مسئله فرهنگی - اجتماعی پیچیده است که هم جنبه ساختاری دارد و هم محتوایی. ما باید از نگاه صرفاً سرگرمی به این موضوع عبور کنیم. امروز فراغت می‌تواند بستری برای پرورش هویت، خودآگاهی، ارتقای سلامت روانی و حتی بازسازی سرمایه اجتماعی باشد، اما متأسفانه بیشتر برنامه‌های فعلی سطحی، بی‌هدف و کوتاه‌مدت هستند.
ندیمی تأکید کرد: در استان ایلام ما با فقر شدید زیرساخت‌های فرهنگی و ورزشی روبه‌رو هستیم. بسیاری از روستاها و حتی شهرهای کوچک ایلام هیچ‌گونه فضای رسمی برای گذراندن اوقات فراغت ندارند. کودک و نوجوان مجبور است با موبایل و تلویزیون وقت بگذراند که گاهی سر از محتواهای مخرب درمی‌آورد. این بحران خاموش، تبعات بسیار عمیق‌تری دارد تا آنچه در ظاهر می‌بینیم.
وی ادامه داد: فرصت تابستانی برای آموزش مهارت‌های زندگی، ارتقای سواد رسانه‌ای، تمرین مسئولیت‌پذیری و تقویت خلاقیت جوانان است. اما تا وقتی نگاه حاکم بر برنامه‌ریزی فراغت، مناسکی، بروکراتیک و منفعل باشد، ما همچنان شاهد اتلاف این سرمایه بی‌نظیر خواهیم بود.
پیوند فراغت و اقتصاد خانواده‌ها
علی فریادی کارشناس مسائل اقتصادی در گفتگو با خبرنگار پایگاه خبری تحلیلی «ایلام بیدار» گفت: بسیاری از خانواده‌های ایلامی به دلیل فشارهای اقتصادی، حتی وقتی هم امکاناتی برای اوقات فراغت وجود داشته باشد، امکان استفاده از آن را ندارند. کلاس‌های تابستانی، باشگاه‌های ورزشی، اردوهای فرهنگی، سفرهای تفریحی و... اغلب هزینه‌بر هستند و برای خانوارهایی با درآمد پایین قابل‌دسترسی نیستند.
وی تصریح کرد: موضوع مهمی که باید به آن توجه کرد، عدالت در دسترسی به خدمات فراغتی است. نمی‌شود فقط طبقه برخوردار شهر ایلام از امکانات فرهنگی و ورزشی بهره‌مند باشند و سایر مناطق، به‌ویژه مناطق مرزی یا روستایی، کاملاً محروم بمانند. دولت باید با حمایت هدفمند، یارانه فرهنگی را برای خانواده‌های کم‌برخوردار اختصاص دهد.
فریادی با اشاره به اینکه فراغت هدفمند می‌تواند زمینه‌ساز اشتغال‌زایی هم باشد، افزود: ما اگر به‌جای نگاه مصرفی، نگاهی مولد به اوقات فراغت داشته باشیم، می‌توانیم از ظرفیت جوانان در قالب آموزش‌های مهارتی، صنایع‌دستی، کارآفرینی محلی و حتی خدمات فضای مجازی بهره ببریم. بسیاری از کشورهای موفق، فراغت را به عرصه تربیت نیروی کار و سرمایه انسانی تبدیل کرده‌اند.
وی خاطرنشان کرد: ایلام ظرفیت‌های زیادی برای توسعه گردشگری، ورزش همگانی، اردوهای دانش‌آموزی و اردوهای جهادی دارد، اما برای بالفعل شدن این ظرفیت‌ها، نیاز به سرمایه‌گذاری در زیرساخت‌ها و همچنین تربیت نیروی متخصص در حوزه فراغت داریم.
فراغت؛ بستر رشد استعداد یا تهدید خاموش؟
علی حیدری عضو هیأت علمی دانشگاه آزاد اسلامی ایلام در گفتگو با خبرنگار پایگاه خبری تحلیلی «ایلام بیدار» گفت: اوقات فراغت، اگر به درستی مدیریت نشود، به تهدیدی جدی برای آینده کودکان و نوجوانان بدل خواهد شد. ما با نسلی مواجهیم که زیر بمباران محتوای رسانه‌ای و فضای مجازی است و اگر نتوانیم برای وقت آن‌ها برنامه‌ریزی هدفمند داشته باشیم، دچار بحران فرهنگی خواهیم شد.
وی ادامه داد: در دنیا، مدیریت فراغت به‌عنوان یک شاخه مستقل دانشگاهی، حرفه‌ای و سیاست‌گذاری شناخته می‌شود. اما در کشور ما، این مسئله هنوز به طور جدی در نظام برنامه‌ریزی فرهنگی و آموزشی وارد نشده است. ما نیازمند طراحی سبد فراغتی متنوع بر اساس ویژگی‌های فرهنگی، اقتصادی و روان‌شناختی هر منطقه هستیم.
حیدری افزود: برای نوجوان امروز، دیگر برنامه‌هایی مثل ساخت کاردستی یا بازی‌های ساده کافی نیست. باید سراغ برنامه‌های خلاقانه، تعاملی، مهارتی و حتی تکنولوژی‌محور رفت. در غیر این صورت، ما از رقبای پررنگی مثل پلتفرم‌های سرگرمی یا شبکه‌های اجتماعی شکست خواهیم خورد.
وی با اشاره به نقش مهم رسانه‌ها گفت: رسانه‌های محلی باید در ترویج الگوهای سالم فراغت فعال باشند. معرفی مکان‌های فراغتی، گزارش‌های انگیزشی، تولید محتواهای آموزشی جذاب و دعوت از چهره‌های موفق برای الگوسازی در میان نوجوانان، بخشی از این رسالت است.
از بحران خاموش تا فرصت راهبردی
در پایان این گزارش، آنچه مسلم است اینکه اوقات فراغت یک نیاز ثانویه یا لوکس نیست؛ بلکه یک ضرورت اجتماعی، فرهنگی، روانی و حتی اقتصادی برای خانواده‌ها و فرزندان آن‌هاست. در استان ایلام، کمبود زیرساخت‌های فرهنگی و تفریحی، ضعف سیاست‌گذاری منسجم، نبود عدالت در دسترسی، فقر اقتصادی خانوارها و ضعف در تولید محتوای جذاب و مهارتی برای نسل جدید، این مسئله را به یک بحران خاموش بدل کرده است.
فرصت تابستانی، بهترین زمان برای کشف و تقویت استعدادها، ارتقای مهارت‌ها، اصلاح سبک زندگی و تقویت همبستگی اجتماعی است. اما تحقق این هدف، نیازمند یک عزم جمعی از سوی دولت، نهادهای فرهنگی، رسانه‌ها، خانواده‌ها و نخبگان است. استفاده از ظرفیت مساجد، مدارس، دانشگاه‌ها، سمن‌ها و حتی مراکز محلی می‌تواند گامی مؤثر در جهت توسعه عدالت فرهنگی و رشد سرمایه انسانی در ایلام باشد.
برنامه‌ریزی برای اوقات فراغت، برنامه‌ریزی برای آینده جامعه است. اگر این زمان را نسنجیده رها کنیم، باید فردا تاوان آن را در قالب آسیب‌های اجتماعی، ناهنجاری‌های فرهنگی و ناکارآمدی نسلی پرداخت کنیم.
انتهای خبر/ر