به گزارش خبرنگار پایگاه خبری تحلیلی «ایلام بیدار»، فضای مجازی در ایران در دو دهه اخیر با سرعتی بی‌سابقه رشد کرده و به یکی از اصلی‌ترین بسترهای تعامل اجتماعی، فرهنگی، اقتصادی و سیاسی مردم بدل شده است. اما این رشد چشمگیر، بدون نظارت ساختاری، قانون‌گذاری هدفمند و آموزش‌های عمومی متناسب، باعث شده تا آسیب‌هایی جدی به بدنه جامعه وارد شود؛ آسیب‌هایی که از ناهنجاری‌های اخلاقی گرفته تا بحران‌های امنیتی، آموزشی و خانوادگی را شامل می‌شود.
امروز بسیاری از کارشناسان از وضعیت «رهاشدگی» فضای مجازی سخن می‌گویند؛ فضایی که بیش از آنکه ابزار توسعه باشد، به تهدیدی برای امنیت ملی، هویت فرهنگی و سلامت روانی تبدیل شده است.
در این گزارش، با چهار کارشناس در حوزه‌های فناوری، جامعه‌شناسی، آموزش و دین گفتگو کرده‌ایم تا ابعاد مختلف این مسئله را بررسی و تحلیل کنیم.
فناوری رهاشده؛ بستری برای تهدید امنیت اطلاعات و حریم خصوصی
محمد ستمی کارشناس فناوری اطلاعات و ارتباطات در گفتگو با خبرنگار پایگاه خبری تحلیلی «ایلام بیدار» گفت: رهاشدگی فضای مجازی به معنای دقیق کلمه، یعنی اینکه این حوزه بدون سیاست‌گذاری بلندمدت، بدون زیرساخت‌های بومی قدرتمند و بدون نظارت هوشمند اداره می‌شود. این یعنی ما در برابر میلیاردها داده‌ای که روزانه جا به جا می‌شود، نه ابزار رصد و تحلیل داریم، نه توان مداخله و نه حتی قانونی برای پیگیری حقوقی دقیق.
وی افزود: نبود اعتماد عمومی به پلتفرم‌های داخلی از یک‌سو و نبود نظارت مؤثر بر پلتفرم‌های خارجی از سوی دیگر، یک دوگانگی خطرناک ایجاد کرده که مردم را سردرگم کرده است. از طرفی، زیرساخت‌های کشور هم از نظر امنیت سایبری بسیار آسیب‌پذیر هستند. ما بارها شاهد نفوذ اطلاعاتی، سرقت داده‌ها، فیشینگ و کلاهبرداری‌های گسترده بوده‌ایم که بخش عمده‌ای از آن به نبود نظام جامع نظارت و واکنش سریع برمی‌گردد.
ستمی همچنین تأکید کرد: ما نیاز به تدوین یک نظام ملی حکمرانی داده و امنیت سایبری داریم. این امر نه‌تنها از اطلاعات مردم محافظت می‌کند، بلکه موجب اعتمادسازی عمومی و گسترش استفاده از بسترهای داخلی نیز خواهد شد.
آسیب‌های اجتماعی؛ کودکان و نوجوانان در معرض بحران تربیتی و هویتی
حسین ندیمی، کارشناس مسائل اجتماعی در گفتگو با خبرنگار پایگاه خبری تحلیلی «ایلام بیدار» گفت: فضای مجازی در ایران کاملاً بدون ساختار تربیتی و آموزشی رها شده است. این یعنی نوجوانان و حتی کودکان با دسترسی بدون محدودیت به انواع محتواهای خشونت‌آمیز، مستهجن، تحقیرکننده، جعلی و مصرف‌گرایانه روبه‌رو هستند؛ محتواهایی که سبک زندگی را تغییر می‌دهند، مرزهای اخلاقی را مخدوش می‌کنند و بنیان‌های خانواده را متزلزل می‌سازند.
وی با اشاره به نبود آموزش‌های رسانه‌ای افزود: خانواده‌ها به‌درستی آموزش ندیده‌اند که چگونه فضای مجازی را مدیریت کنند. والدینی که خود سواد رسانه‌ای ندارند، چطور می‌توانند برای فرزندانشان الگو یا راهنما باشند؟ متأسفانه نهادهای آموزشی، فرهنگی و اجتماعی کشور در این زمینه عملکرد بسیار ضعیفی داشته‌اند.
ندیمی ادامه داد: در برخی موارد، کودکان از سنین بسیار پایین به شبکه‌های اجتماعی پرمخاطره دسترسی دارند، بدون هیچ نظارت یا فیلترینگ مؤثر. ما شاهد بلوغ زودرس، گرایش به خشونت، تقلید کورکورانه از اینفلوئنسرها و گسست شدید نسلی هستیم. همه این‌ها نشان از بحران عمیق اجتماعی دارند که ریشه در رهاشدگی فضای مجازی دارد.
آموزش و دانشگاه در برابر طوفان فضای بدون قانون
حجت بلوچی استاد دانشگاه ایلام در گفتگو با خبرنگار پایگاه خبری تحلیلی «ایلام بیدار» گفت: یکی از پیامدهای رهاشدگی فضای مجازی، گسترش سطحی‌نگری، شایعه‌پراکنی و نبود تفکر انتقادی در بین دانشجویان است. ما با نسلی مواجه هستیم که اطلاعات خود را از تیک‌تاک، اینستاگرام یا کانال‌های بدون شناسنامه تلگرامی می‌گیرد، بدون آنکه منبع را بشناسد یا راستی‌آزمایی کند.
وی افزود: نظام آموزش عالی کشور باید به‌جای انفعال، به صورت فعال وارد حوزه تولید محتوای رسانه‌ای سالم، آموزش سواد رسانه‌ای و طراحی واحدهای درسی مرتبط شود. این نسل نیاز به مهارت‌هایی مثل تحلیل محتوای رسانه‌ای، تشخیص اخبار جعلی، استفاده مؤثر از فناوری و آگاهی از خطرات فضای مجازی دارد.
بلوچی گفت: ما دانشگاهیان نمی‌توانیم در برابر این طوفان بی‌قانون بایستیم، مگر آنکه خودمان نقش ایفا کنیم. فضای مجازی دیگر یک بستر فرعی نیست؛ بلکه به صحنه اصلی تربیت نسل آینده تبدیل شده است. غفلت از این فضا یعنی واگذار کردن نسل آینده به دست شبکه‌های بی‌هویت.
فضای مجازی بی‌قانون؛ تهدیدی برای اخلاق و ایمان جامعه
حجت‌الاسلام‌والمسلمین اله‌نور کریمی‌تبار، امام‌جمعه ایلام در گفتگو با خبرنگار پایگاه خبری تحلیلی «ایلام بیدار» گفت:
«وقتی فضای مجازی رها می‌شود، اولین قربانی آن دین، اخلاق و بنیان خانواده است. ما شاهد موج عظیمی از شبهات دینی، تمسخر ارزش‌های مذهبی، ترویج سبک زندگی غربی و تخریب چهره روحانیت در این فضا هستیم؛ بدون آنکه هیچ نظارتی انجام شود یا مقابله مؤثری صورت گیرد.»
وی با تأکید بر وظیفه دستگاه‌های فرهنگی گفت: «اگر حوزه فرهنگ و دین را در فضای مجازی رها کنیم، بدون شک با نسلی مواجه خواهیم بود که دچار بحران هویت، بحران اخلاق و بحران اعتقاد خواهد شد. فضای مجازی را نباید با فیلترینگ کور یا ممنوعیت‌های غیرکارشناسی مدیریت کرد، بلکه باید با تولید محتوای جذاب، آگاه‌سازی عمومی و حمایت از فعالان فرهنگی سالم وارد میدان شد.»
امام‌جمعه ایلام خاطرنشان کرد: مقام معظم رهبری بارها بر مدیریت صحیح و عالمانه فضای مجازی تأکید کرده‌اند. ایشان فرموده‌اند که اگر ما در این فضا غفلت کنیم، دشمن با استفاده از همین بستر، فرهنگ، دین و نظام ما را هدف قرار می‌دهد؛ بنابراین مدیریت فضای مجازی نه یک انتخاب، بلکه یک ضرورت قطعی است.
نیاز فوری به حکمرانی هوشمندانه در فضای مجازی
رهاشدگی فضای مجازی در ایران دیگر قابل انکار نیست. این رهاشدگی نه تنها چهره اخلاقی و تربیتی جامعه را تحت تأثیر قرار داده، بلکه بنیان‌های امنیت ملی، اعتماد عمومی، آموزش رسمی، سلامت روانی و حتی سرمایه اجتماعی را نیز در معرض تهدید قرار داده است. از فناوری تا فرهنگ، از خانواده تا دانشگاه، از دین تا سبک زندگی، همه و همه درگیر آتش بی‌قانونی و بی‌برنامگی در فضای مجازی شده‌اند.
کارشناسان متفق‌القولند که باید هرچه سریع‌تر حکمرانی ملی و بومی در فضای مجازی تدوین و اجرا شود. قوانین به‌روز، ابزار نظارت فناورانه، پلتفرم‌های بومی قابل‌اعتماد، آموزش همگانی سواد رسانه‌ای و حمایت از تولید محتوای فاخر، از جمله اقداماتی است که می‌تواند به کنترل این بحران کمک کند.
اگر این اقدامات با تأخیر یا بی‌توجهی مواجه شود، نسل آینده در معرض تهدیدات جدی‌تری قرار خواهد گرفت؛ تهدیداتی که جبران آن‌ها سال‌ها زمان و هزینه خواهد برد. اکنون وقت اقدام است؛ اقدام هوشمندانه، علمی و ملی.
انتهای خبر/ر