به گزارشايلام بيدار، مجموعه مستند تلویزیونی «پدر طالقانی» درباره زندگی و فعالیتهای آیتالله طالقانی به تهیه کنندگی اباذر صالحیان و کارگردانی محمدعلی محمددوست ، مدتی است که به صورت مشترک توسط سازمان رسانهای اوج و شبکه افق تولید شده است.
این مستند که ابتدا در صد دقیقه و بعد در 5 قسمت بازسازی شد تصویری از روایات زندگی تا فعالیتهای مهم آیتالله طالقانی را دربر دارد، برای تولید این مستند با حدود پنجاه نفر از نزدیکان آیتالله طالقانی و مرتبطان با او از جناحهای مختلف مصاحبه شده است.
به گفته کارگردان و تهیه کننده مستند، بسیاری از شبهاتی که درباره آیتالله طالقانی این روزها مطرح میشود در این مستند پاسخ گفته شده است.
میزگرد «مستند پدر طالقانی» به کارگردانی محمدعلی محمددوست با حضور کارگردان، اباذر صالحیان، تهیه کننده مستند، سیدمحمد حسینی، کارشناس فرهنگی و وزیر اسبق فرهنگ و ارشاد اسلامی، محمدحسین ذاکری، طراح و صداگذار کار به منظور بررسی زوایای مختلف زندگی آیتالله در مستند، شبهات مربوط به اندیشهها و ارتباطات آیتالله تا مفاهیم مختلف انقلابی در خبرگزاری فارس برگزار شد.
*آقای صالحیان لطفا ابتدا بفرمایید که این مستند چطور و با چه ایدهای شکل گرفت؟
صالحیان: سابقه تولید این کار به سال 1392 باز میگردد. در آن مقطع کاری در زمینه انجمن حجتیه انجام میدادیم که آقای کائینی پژوهشگر تاریخ به ما پیشنهاد ساخت مستندی را دادند. قرار شد یک کار سیزده قسمتی تلویزیونی در مورد آیتالله طالقانی تولید کنیم که مصاحبه محور باشد، بعد از آن هم با سازمان اوج وارد کار شدیم و آن را جدیتر دنبال کردیم و قرار شد این مستند در قالب بازسازی تولید شود، سازمان اوج و شبکه افق هم در این زمینه با ما موافقت کردند و خوشبختانه کار مورد قبول واقع شد. کار دارای دو فاز بود، فاز نخست آن زندگی و فعالیتهای پیش از انقلاب و فاز دوم پس از انقلاب اسلامی ایران بود.
نکتهای که درباره کار به نظرم رسید بگویم این است که کار با دغدغه شخصی دو جوان که خود ما باشیم با دقت و سختی جلو رفت، اینطور نبود که نهادی بخواهد راهبردی برای ایجاد این اثر داشته باشد، سفارشی بدهد یا حمایتی بکند بلکه ما در این زمینه خودجوش عمل کردیم.
چهل سال از انقلاب اسلامی میگذرد و خیلی از اندیشمندان و شخصیتهای تاریخ شفاهی ما از جمله آقای شجونی، ادیب برومند که ما در این مستند از آنها بهره بردیم از دنیا رفتهاند و خیلیها هم چون دکتر شیبانی حافظهشان را از دست دادهاند. اینها همه سندهای ارزشمند تاریخی هستند که الان دیگر حضور ندارند.
خیلی از اندیشمندان و شخصیتهای تاریخ شفاهی از جمله چندی از کسانی که در این مستند با آنها مصاحبه شده یا از دنیا رفته و یا حافظهشان را از دست دادهاند
به عنوان نمونه دکتر شیبانی و دکتر جعفری که روایت آنها بهترین سند تاریخی است، در کنار آیتالله طالقانی در دادگاه نهضت آزادی حضور داشتند، اینها خیلی راحت از دست ما میروند. منظورم از طرح این مطلب این است که ما هیچ راهبرد و دغدغه کلانی در این زمینه تولید آثار مستند در مورد تاریخ انقلاب و حتی جنگ در کشور نداریم که ما را هدایت کند تا از این شخصیتها آثاری تولید کنیم در حالیکه خیلی از این منابع شفاهی را از دست میدهیم و این آسیب بزرگی است.
محمددوست: برای تولید این اثر از سال 1318 تا 1358 را در نظر گرفتیم و این بازه زمانی خیلی طولانی برایمان محسوب میشد، چرا که از یک جهت پیش از انقلاب از زندگی حضرت امام هم طولانیتر بود. آیت الله طالقانی با عناصر جبهه ملی، نهضت آزادی، سازمان مجاهدین خلق، فداییان اسلام و امام خمینی و انقلاب اسلامی ارتباط داشت و در این مستند مجبور بودیم همه را توضیح دهیم.
بنابراین تلاش کردیم اثری تولید کنیم که اگر پنجاه سال دیگر کسی آن را ببیند، بتواند از روی آن تحقیق انجام دهد و این ظرف بزرگی است که ابتدا قرار بود یک سریال سیزده قسمتی شود، بعد پنج قسمت شد که ما همه مصاحبهها و اسناد و فیلم ها را کامل آرشیو کرده و موجود داریم.
به اعتقاد من آیتالله طالقانی به غیر از خودش، تاریخ معاصر کشور ماست. اگر بخواهیم درباره او صحبت کنیم باید درباره تاریخ کشورمان صحبت کنیم.
در نهایت این را هم در این بخش بگویم که پروژههای بزرگ مستند نیاز به حمایت دارند نمیشود یک نفره کار را جلو برد. من خودم تصورم این است که قبل از پروژه خیلی جوانتر از الان بودم و واقعا در این کار پیر شدم و خوشحالم که وظیفهام را ادا کردم. منتها انتظار من و امثال من این است که از ما بخواهند از این کارها بیشتر انجام دهیم و زندگیمان به نوعی تأمین شود تا کارهای بیشتری درباره شخصیتها انجام دهیم.
من الان بیش از ده نفر هنرمندان را میشناسم که روی تاکسی سبز کار میکنند خودم هم بعد از این کار دیگر هیچ کاری قبول نکردم و قرار هم نیست کار دیگری فیلمسازی کنم و این خیلی بد است. با این حال باید بگویم که این کار یکی از افتخاراتم محسوب میشود و نظرم هم این نیست که کار هیچ اشکال فنی ندارد اما تلاش کردیم ایرادات تاریخی و علمی حداقلی داشته باشد.
*آقای حسینی شما هم مستند را تماشا کردید و پیش از انقلاب و پس از آن هم در خیلی جریانات بودید، چقدر این کار را نزدیک به واقع و براساس زندگی و سیاسی و دینی آیتالله طالقانی میبینید؟
سیدمحمدحسینی: بله من همین دیشب مستند صد دقیقهای را تماشا کردم و نکاتی درباره آن یادداشت کردم بهرحال ما هم قبل از انقلاب، هفده ـ هجده ساله بودیم و حداقل از سال 50 در جریان خیلی مسائل از طریق خانواده مذهبیمان بودیم. من به شخصه بارها درباره شخصیت آیت الله طالقانی سخنرانی و صحبت کردم ولی بالاخره اینکه میبینم یک مستند درباره او به ویژه برای نسل جوان ساخته شده جای خوشحالی دارد.
در زمینه نگارش کتاب مرکز اسناد انقلاب و دیگران کارهایی درباره آیتالله طالقانی انجام داده اند اما اینها بیشتر به درد محققان و پژوهشگران می خورد تا اینکه جوانان به سراغشان بروند الان هم که مردم بیشتر با تصویر ارتباط برقرار میکنند تا مکتوبات بنابراین کار کردن این حقایق تاریخی با زبان تصویری خیلی میتواند جذاب باشد.
نکته دیگر هم این است که نباید اجازه دهیم درباره شخصیتهای انقلابیمان مخالفان انقلاب گوی سبقت را از ما بگیرند، در همین چهل سالگی انقلاب مشاهده کردیم که چقدر مستند و کار از سوی بی بی سی ، من وتو، صدای آمریکا و دیگر شبکههای معاند پخش شدو خیلی چیزها تفسیر به رأی و از سوی آنها تحریف شد.
نباید اجازه دهیم درباره شخصیتهای انقلابیمان مخالفان انقلاب گوی سبقت را از ما بگیرند و آنها را مصادره به خود کنند
راجع به خیلی شخصیتها، رویدادها و حوادث مهم ما کوتاهی کردهایم. خود حضرت آقا گفته بودند که درباره هفت تیر و لانه جاسوسی کار نکردیم درحالیکه الان شاهدهیم خود آمریکاییها درباره لانه جاسوسی تولیداتی داشتند. درهرصورت این واقعیت است که اگر ما کار نکنیم آنها کار میکنند و همینها مرجع دنیا میشود.
بنابراین گام بعدی در این زمینه این است که ما یک سری شخصیتهای انقلاب را فهرست کنیم و دربارهشان کار جدی مستند انجام دهیم هر چند کار دشواری است . گاهی شاهد هستیم که حافظان برخی این اسناد در کتابخانه ملی، مرکز اسناد و اطلاعات احتیاط بیش از حد در نشان دادن این اسناد میکنند برخی هم بخل میورزند و این درست نیست.
*چه ویژگیهایی از آیتالله طالقانی در این مستند برای شما جذاب بود؟
سیدمحمد حسینی: ببینید ابتدا این را عرض کنم که حضرت آقا چند سال قبل گفتند یک عده میخواستند حوادث دهه شصت را تغییر و جای جلاد و شهید را تغییر دهند. شخصیتهایی چون آیتالله طالقانی طیف گستردهای از ویژگیها را دارند و دربارهشان هم موضع گیریهای متناقضی میشود. بهرحال او یک گوشه ننشسته است و همه این اتفاقات هم یک شبه رخ نداده است، برای خیلیها باید نوع ارتباطات آیتالله طالقانی با شخصیتها و گروههای مختلف توضیح داده شود.
به نظر من در دوران حیات آیتالله طالقانی ویژگیهایی چون رأفت و سعه صدر او جاذبه حداکثری داشته است ، برخی رفتارهای او بعد از انقلاب اسلامی ممکن است برای عدهای جای سوال باشد در حالیکه مشی او اینطور بوده است حتی مسجدی که او در لاله زار نماز میخوانده هم هزار نقطه نظر دربارهاش وجود دارد.
بعد از انقلاب اسلامی هم آیتالله طالقانی با برخی گروههای سیاسی رأفت نشان میداد و سپس اتمام حجت میکرد اینها همه دلائل سیاسی داشت. وقتی صحبت با آنها نتیجه نمیداد او جلویشان میایستاد.
درباره شخصیتهایی که بعد از انقلاب دربارهشان اختلاف نظر وجود دارد چون جلال آل احمد که از بستگان آیتالله طالقانی هم هست چون کار دشوار بوده در این مستند به اسناد رجوع شده است و در نهایت اینکه انشاءالله از این کار حمایت شود و ما یک نهضت مستندسازی و سلسله مستندات راجع به اینگونه شخصیتها داشته باشیم البته این مستند فقط معرفی آیتالله طالقانی نبوده بلکه یک مرور تاریخی بر حوادث ایران هم محسوب میشود.
شاید برخی نکات در این مستند صد دقیقهای نباشد که دوستان میگویند در آن سریال پنج قسمتی اضافه خواهد شد. اینجا جمله معروفی از امام خمینی(ره) درباره آیتالله طالقانی را به یاد میآورم که گفتند او برای اسلام حضرت ابوذر و زبانش چون مالک اشتر برنده بود. او شاید پنج خطبه بیشتر نماز جمعه نخواند اما تأثیر نمازش شاید خیلی بیشتر از برخی افرادی باشد که سالها خطبه خواندهاند.
*در ارتباط با این مستند مطرح میشود که خیلی مسائلی مربوط به رفع شبهات درباره ارتباطات و تفکرات ایتالله طالقانی پاسخ داده میشود شما هم در تماشای آن چنین چیزی را حس کردید؟
حسینی: بله بهرحال خیلی روشنفکر نماها میگویند که مثلا قبل از انقلاب اسلامی ایران ما با فلسطین یا خیلی کشورها چه کار داشتیم؟ در حالیکه اسنادی رو شد که در سال 48 آقای طالقانی درباره فلسطین سخنرانی کردند حتی در سالی فطریه برای فلسطینیها جمع کردند این خود پاسخ خیلی تحریفها و ادعاها در این زمینه است.
امروز بعد از گذشت چهل و اندی سال، رضا پهلوی ادعا دارد که پایگاهی مردمی در ایران دارد ،درحالیکه صحنههای این مستند به زیبایی نقض آن را بیان میکند. نکته دیگر هم نقش برخی افراد و احزاب چون مرحوم بازرگان در این مستند است که بهرحال منصفانه آورده شده است.
خیلی از پیشنهادات چون پیشنهاد نخست وزیری یا ریاست جمهوری به آیتالله طالقانی الکی و شانسی نبوده، هر چند که او از این سمت کناره گیری کرد که دربارهاش در مستند آمده است شاید بشود به این حوزه بیشتر پرداخته شود. امامی که در تمام کلماتشان دقت میکنند ایشان را تأیید و اولین امام جمعه تهران میکنند و خود حضرت آقا هم آیتالله طالقانی را بازوی توانای انقلاب دانستند.
حضرت آقا ، آیت الله طالقانی را بازوی توانای انقلاب میدانستند و امام خمینی هم او را نخستین امام جمعه تهران میکنند
یکی از نکات شبههای که مطرح میشود درباره مسئله اعدام پسر آیتالله طالقانی است بهرحال خیلی از بزرگان مثل فرزند آیت الله مشکینی، جنتی، حاج آقا حسنی و .. اعدام و حتی خیلیها چون فرزند آیتالله خزعلی توسط او طرد شدند الان خیلی آقازادهها مشکلات زیادی دارند و بنابراین چیز عجیب و جدیدی نیست. در هر صورت انقلاب خیلی مهمتر از چیزهای دیگر بوده است خود امام سر جریان فرزند آیتالله طالقانی گفتند که اگر احمد من دستگیر میشد من حرفی نمیزدم. اینها نکات برجسته انقلاب ماست که در مستند به خوبی پاسخ داده شده است.
حتی درباره خود مرحوم حاج سیداحمد آقا خمینی هم که در بحرانها حضور داشتند و فعال و دلسوز انقلاب بودند ، گاهی چیزهایی به جفا گفته میشود.
محمددوست: اتفاقا من یک زمانی دوست داشتم که درباره سیداحمد خمینی کار کنم که به من گفتند امکانش وجود ندارد.
حسینی: بهرحال اگر قانون هم اجازه نمیدهد میشود نحوه طرح را طور دیگری کرد بهرحال وحی منزل که نیست حتی اگر قانون باشد. شاید الان افرادی در سمتهایی باشند که اولویتشان کار درباره این شخصیتها نباشد ولی جور دیگر میشود در این زمینه ورود کرد نباید خود را محدود کنیم.
بهرحال در نفس این کارها شاید اختلاف سلیقه و گزینش وجود داشته باشد اما اصل کار ارزشمند است همینطور که خود آقای طالقانی روزی زندانی شدند یا تبعید را تحمل کرده و خم به آبرو نیاورند شما هم میتوانید همینطور باشد و کم لطفیها و کم توجهیها و سنگ اندازیها را رد کنید.
در نفس این کارها شاید اختلاف سلیقه و گزینش وجود داشته باشد اما اصل کار ارزشمند است
خیلی از کارهای خوب هم توسط عدهای مورد حسادت قرار میگیرد. هر چند اگر افراد متعدد درباره همین کارها نظر خود را بدهند قطعا کار تکمیل میشود مثل یک کتاب که در چاپهای بعدی میتواند کاملتر شود.امیدوارم دستگاههای فرهنگی چون صدا و سیما هم این برنامه را به خوبی پوشش دهند.
ذاکری: خواهشی از آقای دکتر حسینی داشتم که به جز آن مستند صد دقیقهای این مستند پنج قسمتی سریالی را هم تماشا کنند . من برای صداگذاری این مستند هر بخش را شاید بیش از صدبار تماشا کردم و اینها با هم خیلی متفاوت شدهاند.
تغییر دیگری که در این کار وجود دارد این است برای منی که خودم از زمان انقلاب و پیش از آن به یاد دارم و خیلی چیزها را دیدهام اما باز خودم خیلی چیزها از این کار یاد گرفتهام و برای نسل جدید هم که خیلی چیزها را ندیدهاند به طور مثال درباره منافقین اطلاعات درست ندارند، آموزنده است.
آقای حسینی شما به عنوان یک مدیر ارشد نظام میتوانید صدای ما باشید و این باعث میشود خیلی از حرفهایی که در رسانههای زرد شبهه افکنی میکند، بی اثر شوند.
نکته دیگر هم که میخواستم بگویبم این است که باید منصف باشیم و واقعیت را بگوییم من به شخصه میگویم که کار ما یک طرفه نیست الان خیلی مستندهایی که بی بی سی یا خیلی شبکهها پخش میکنند اگر صد نکته دارد ،چهار نکته مدنظرشان را در لابه لای آن میگذارند، کار ما هم نباید یک طرفه باشد تا کسی باور نکند بنابراین تلاش کردیم از همه جنبهها آن را در نظر داشته باشیم.
*آقای حسینی یک نکته دیگر آیا شما قبلا مستندی درباره آیتالله طالقانی دیده بودید؟
حسینی: مستند به آن صورت که خیر در فیلم معمای شاه یا چند کلیپ و سریال دیگر در تلویزیون مواردی را دیده بودیم. البته این مستند هم به نظر من شاید ابهاماتی در بخش صد دقیقهای اش هنوز وجود داشته باشد ولی احتمالا سریال پنج قسمتی این ابهامات را رفع کند.
نکته دیگر هم توجه به بیانیه گام دوم رهبر انقلاب است که یکی از توصیههای آقا درباره دانستن تاریخ است اگر آگاهی باشد ، دیگران نمیتوانند تاریخ ما را تحریف کنند. در این مستند حتی مطرح میشود که امام چه شخصیتی بودند و چه کارهایی کردهاند.
*آقای محمددوست لطفا بفرمایید که انتخاب افراد برای مصاحبه از سوی شما با چه صلاحدیدی صورت گرفته چون ما از هر طیف شخصیتهای انقلابی در مصاحبهها مشاهده میکنیم.
محمددوست: بله انتخاب افراد برای مصاحبه دو مدل صورت گرفت نخست موضوعی که مثلا در موقعیتهای مختلف چه کسانی در کنار آیتالله طالقانی بودند و اگر شخصیت زندهای در بین آنها بود با آنها صحبت میشد مثلا در بحث مارکسیستها و زندان آقای محمود دولت ابادی آنجا حضور داشتند و ما میبایست لاجرم با ایشان صحبت کنیم و درست نبود که فیلتری داشته باشیم تا اینکه به منابع دست دوم رجوع کنیم. یا مثلا گفتن خیلی مسائل فقط از زبان برخی افراد تأثیرگذار است مثلا در بحث علی برومند که عضو جبهه ملی بود ما بسیار تلاش کردیم که با خود او صحبت کنیم.
در جاهایی که منابع دست اول و اشخاص حاضر در صحنه زنده نبودند، سراغ منابع دست دوم و پژوهشگران تاریخ رفتیم
اما در جاهایی که شخصیت دیگری زنده حضور نداشته بود سراغ منابع دست دوم و سپس پژوهشگران تاریخی میرفتیم. مثلا در مصاحبه تقی شهرام و طالقانی شخصی حضور نداشت که بخواهد نقل کند ما هم سند ساواک را آوردیم. به اعتقاد من اگر بخواهیم تعریف درستی از هر چیزی ارائه کنیم اگر زاوای مختلف این آدم را ارائه نکنیم حتما آن تعریف دقیق نخواهد بود.
*خب اگر این افراد در تلویزیون ممنوع التصویر باشند تکلیف چیست؟
در این زمینه با شبکه افق صحبت کردیم که مشکلی نباشد اگر بخواهند کار را کات بزنند دیگر این فیلم، فیلم ما نمیشود. ما سعی کردیم هر کسی را در شأن خود مصاحبه کنیم حتی اگر ممنوع التصویر هم باشد ، حذف نشود. فقط پک عمیق سیگار آقای طالقانی را حذف کردیم. بهرحال آقای طالقانی در یک دوره سیگار میکشیدند ، ولی مهم این است که کی و به چه دلیل آن را کنار گذاشته اند.
من از خیلی از این افراد حتی مصاحبه 50 دقیقهای دارم که اگر جای رییس سازمان صدا و سیما بودم همینها را هم هر شب بعد از مستند جداگانه پخش میکردم مصاحبههای جذابی شدهاند. خیلیها به ما خورده گرفتند که نشستهایم و کتاب نوشتیم! درحالیکه من پنجاه سال دیگر را برای این مستند نگاه میکنم و آینده نگر هستم.
*آقای محمددوست در بخشی از مستند به روشنفکری آقای طالقانی اشاراتی شده است در این زمینه تأکیدتان برای چه بود؟
محمددوست: ببینید بهرحال آقای طالقانی یک روشنفکر مبارز بود که خود حضرت آقا هم میگویند که او از روشنفکران ما است. روشنفکری فی نفسه مشکلی ندارد مگر اینکه پز روشنفکری باشد ما اصلا به همین دلیل اسم کار را پدر طالقانی گذاشتیم که بگوییم طالقانی برای ما است و کسی نتواند او را مصادره به خود کند.
حسینی: امام هم تأکیدشان همین بود که ایشان پدر ملت هستند.
*آقای صالحیان شما درباره کار چقدر فکر میکنید که با همین مشخصات روی آنتن برود؟
امیدواریم که با همین شرایط این اتفاق بیافتد نمیخواهیم از الان بی جهت حساس باشیم ، انشاءالله که بصیرت و معرفت وجود داشته باشد و این کار علاوه بر شبکه افق در دیگر شبکهها هم پخش شود.
نکته دیگر هم این است که ما نیامدهایم که آقای طالقانی را از برخی مسائل مبری کنیم این کار ما نبوده است ما کار تاریخی انجام دادهایم به هرحال آقای طالقانی هم به عنوان یک انسان جایزالخطاست است و رویکرد ما این نبوده که بخواهیم توجیه بیمورد کنیم.
به نظر میرسد کاری ماندگار است که جامع باشد ما با آدمهایی در این مستند مصاحبه کردیم که در برهههای مختلف با آیت الله طالقانی مرتبط بودهاند و این وظیفه ما نبوده که آنها را حذف کنیم و امیدواریم برای پخش هم مشکلی پیش نیاید.
حسینی: یک نکته من اضافه کنم که امام خمینی(ره) خودشان آیت الله طالقانی را به عنوان امام جمعه تهران انتخاب کردند و این خود به جذابیت این مستند میافزاید ، همین امر نگرش امام نسبت به آیت الله طالقانی و آمادگی چند روزه ایشان برای امامت جمعه و همینطور استقبال مردم را نشان میدهد.
محمددوست: من هم با حرف آقای حسینی موافق هستم ضمن اینکه خیلی مسائلی الان از طرف برخی شبکهها و فضاها مطرح میشود که نشان دهنده ناآگاهی مردم در زمینههای تاریخی است مثلا در بحث ولایت فقیه که هیچ ربطی به دوره زندگی آیت الله طالقانی ندارد و بعد از فوت ایشان مطرح میشود. مردم اگر اطلاعات درست داشته باشند به این خرده اطلاعات اشتباه به عنوان سند تاریخی نگاه نمیکنند.
صالحیان: بله همینطور میشود که کار به جایی میرسد ما باید در این مستند ثابت کنیم امام خمینی (ره) رابطه خوب و تعاملی با آیت الله طالقانی داشته است در حالی که امروز بحثهای ما باید خیلی عمیق تر از این ها باشد.
انتهای پیام/ر