سرویس: خواندنی ها
کد خبر: 39667
|
08:02 - 1398/09/03
نسخه چاپی

«سواد رسانه‌ای» چقدر در کنترل بحران‌های اجتماعی نقش دارد؟/ دانشی برای شناخت فیک‌نیوزها

«سواد رسانه‌ای» چقدر در کنترل بحران‌های اجتماعی نقش دارد؟/ دانشی برای شناخت فیک‌نیوزها
سواد رسانه‌ای قدرت تجزیه و تحلیل مردم در مواجهه با بحران‌ها را افزایش می‌دهد و مردم با آگاهی از سواد رسانه‌ای می‌توانند در بحران‌های مختلف اخبار جعلی را از واقعی تشخیص دهند.

به گزارشايلام بيدار، سواد رسانه‌ای یکی از موضوعات جدی در فضای رسانه‌ای امروز کشور است و افرادی که در این زمینه اطلاعات خوبی دارند، به راحتی می‌توانند در مواقع بحرانی و در شرایطی که نیاز مبرم به تشخیص اخبار درست از نادرست و فیک احساس می‌شود، به عبارتی یک گام از سایرین جلوتر باشند. بعد از فراگیرتر شدن فضای مجازی و دسترسی ساده اغلب مخاطبان این شبکه به فضای مجازی به تازگی موضوعی تحت عنوان سواد رسانه‌ای در رسانه‌ها دیده می‌شود که اتفاقا سمینار و کنگره‌های مختلفی نیز درباره آن برگزار می‌شود تا اطلاعات لازم را در اختیار  برخی مخاطبینی که به طور شبانه روزی در این فضا به سر می‌برند بگذارد. مردم نیز با در دست داشتن و دانش کافی در بحث سواد رسانه‌ای می‌توانند به راحتی اخبار درست را از اخبار نادرست تشخیص دهند. 

کسانی که دانش کافی درباره سواد رسانه‌ای دارند، همان افرادی هستند که به راحتی می‌توانند در مواقع بحرانی خبر درست را از نادرست تشخیص دهند و به عبارتی دنباله‌رو عده‌ای دیگر نباشند و از این رو بهترین راه را در پیش بگیرند. اما سوال اینجاست که آیا با برگزاری چند سمینار می‌توان دانش وسیعی مثل سواد رسانه‌ای را در جامعه فعلی که نیاز آن به شدت احساس می‌شود، ارتقا داد؟ شاید این مراسم‌ها بتواند اطلاعات محدودی را در اختیار کاربران فضای مجازی قرار دهد اما هیچگاه اطلاعات کافی را به آنها تزریق نمی‌کند و شاید در نظام آموزشی و تحصیلی کشور به دنیال این موضوع مهم گشت.

یکی از مواردی که می‌توان در این باره مثال زد، همین بحران‌های اخیر کشور است که در پی گرانی بنزین روی داد. چیزی که باعث شد منافقین، سعودی‌ها و دشمنان جمهوری اسلامی پای کار بیایند و با اخبار و گزارش‌های فیک، بر گستره اعتراضات مردمی بیافزایند و آن را از مسیر درست خود خارج کنند. در این باره با 2 کارشناس گفت‌وگو کرده‌‌ایم و لزوم افزایش سواد رسانه‌ای مردم را مورد واکاوی قرار داده‌ایم که در ادامه می‌خوانید:

** نصراللهی: رسانه‌ها برای برخورد فعال با مردم سواد رسانه‌ای کافی ندارند 

«اکبر نصراللهی» رئیس دانشگاه علوم ارتباطات و رسانه در گفت‌وگو با خبرنگار فارس گفت: سواد رسانه‌ای برخورد فعالانه و آگاهانه گیرندگان پیام با پیام‌های دریافتی است یعنی مخاطبان این ارزیابی را بتوانند داشته باشند که چه کسی پیام را می‌فرستد و هدفش چیست؟ و برای ارسال آن پیام از چه تاکتیک‌هایی استفاده می‌کند؟

وی ادامه داد: ممکن است مردم سواد رسانه‌ای کافی نداشته باشند و نتوانند هویت ارسال کنندگان پیام، محتوای پیام، تاکتیک‌ها و اهداف این پیام را متوجه شوند. بدیهی است در این شرایط مردم نیاز دارند پیام دریافتی را با عقل خودشان، گروه‌های مرجع و منابع معبتر چک کنند و اگر آن پیام با عقل خودشان و خبرهای ارسالی منابع معتبر و نظر افراد مرجع منطبق بود به آن توجه کنند.

این استاد ارتباطات با اشاره به ماجرای اخیری که در کشور و تجمع‌های اعتراضی صورت گرفت و نقش سواد رسانه‌ای در این میان نیز گفت: در مورد ماجرای اخیر باید دو نوع افراد را از همدیگر تفکیک کنیم. دسته اول افرادی که عامل و ابزار و هماهنگ با فرستندگان پیام یعنی عوامل عربستان و رژیم صهیونیستی و آمریکا هستند و هدفشان تخریب و زیر سوال بردن و به مخاطره انداختن امنیت کشور است و دسته دوم افرادی هستند که از ماجرای گران شدن بنزین ناراحت هستند و اعتراض دارند.  اما اینکه سواد رسانه ای باید چطور در تحلیل این رفتار دو گروه موثر واقع شود قابل بحث است.

وی ادامه داد: دسته اول جزو نیروهای بیگانه و هماهنگ با آنها هستند که بحث سواد رسانه‌ای درباره آنها موضوعیتی ندارد چراکه اینها عامدانه و با نقشه از پیش تعیین شده دست به چنین کاری زدند. دسته دوم که از گرانی بنزین ناراحتند و دولت نیز هیچ گونه توجیهی برای آنها نیاورد و اقناعشان نکرد. اما موضوعی که در اینجا مطرح می‌شود این است که اعتراض با اغتشاش و آتش زدن بانک، حمله به ماموران دولتی بسیج و کارمندان شهرداری متفاوت است و افرادی که دست به چنین کارهایی زدند افرادی از جنس مردم معترض نیستند که ناراحت باشند چراکه آدم‌های معترض به اموال خودشان آسیبی نمی‌رسانند.

نصراللهی درباره اینکه در چنین شرایطی مردم چطور می‌توانند فریب فیک نیوز‌ها را نخورند، افزود: اگر رسانه‌ها در مقوله سواد رسانه‌ای اطلاعات درستی را به موقع در اختیار مردم قرار دهند و مردم حس کنند که رسانه و مسئولان صادقانه اطلاعاتی به آنها می‌دهند و هدفشان اقناع هست، راضی می‌شوند. اگر می‌بینید بخش قابل توجهی از مردم معترض هستند به دو دسته عوامل بستگی دارد: مسئولان و رسانه‌ها. به نظر می‌رسد مسئولان و رسانه‌ها در مورد موضوع بنزین کار خود را از نظر اطلاع رسانی و اقنای مردم به درستی انجام ندادند. رسانه‌ها همزمان باید هم چشم و گوش و نماینده مردم باشند و در عین حال حرف‌های مسئولان را به مردم منتقل کنند. با توجه به تنش‌هایی که اتفاق افتاد باید این موضوع بررسی شود که اشکال کار رسانه‌ها در اقنای مردم و اطلاع رسانی و به طور کلی ارتباط بین مسئولین و مردم چه بوده است.

وی با بیان اینکه سواد رسانه‌ای در اینجا به مردم معترض کمک می‌کند تا متوجه شوند پشت سر اعتراض‌های منجر به خشونت چه افرادی قرار دارند و چه استفاده‌ای از این شرایط می‌کنند و تنش و نا آرامی را در کشورها تسری می‌دهند؟ گفت: رسانه‌ها در شرایط عادی نسبت به ارتقای سواد رسانه‌ای مردم کم کاری می کنند و رسانه‌ها نیز سواد رسانه‌ای کافی ندارند تا برخورد فعالی داشته باشند. اگر رسانه‌ها و مردم و مسئولین سواد رسانه‌ای کافی داشته باشند مطمئنا از رسانه‌ها خوب استفاده می‌کنند و هم سواد رسانه‌ای مردم را بالا می‌برند تا در مقابل پیام‌های رسانه‌های بیگانه غافلگیر نشوند.

نصراللهی ادامه داد: در این بین مشکلی که وجود دارد این است که سواد رسانه‌ای رسانه‌ها کافی نیست و از امکاناتی که در اختیارشان هست به خوبی استفاده نمی‌کنند، رسانه‌های دشمن و رقیب‌هایشان را خوب نمی‌شناسند و در نهایت اینکه نمی‌توانند سواد رسانه‌ای مردم را بالا ببرند و نمی‌توانند در شرایط بحرانی برخورد فعالی داشته باشند.

وی با اشاره به راهبرد بازدارندگی که در یونان باستان در مقوله‌های نظامی استفاده می‌شد و ارتباط آن با بحث سواد رسانه‌ای، افزود: رسانه‌های ما باید به حدی از توانمندی برسند که هم خودشان توانمند شوند و هم اینکه مردم را توانمند کنند. یعنی سواد رسانه‌ای خود را بالا ببرند که رسانه های دشمن به حود اجازه ندهند تا سایت و تلویزیون تاسیس کنند! اگر آنها به این جمع بندی برسند که هزینه راه اندازی کانال و تلویزیون بیش از سودش است و مردم سواد رسانه‌ای‌شان بالا رفت و اثر نمی‌پذیرند و کارشان بی نتیجه خواهد بود، پس اثر نمی‌پذیرند. رسانه‌های خارجی نیز در زمانی به افکار مردم ما ورود پیدا می‌کنند که رسانه‌های ما سواد رسانه‌ای ندارند.

وی در ادامه نیز بیان داشت: رسانه‌های ما از راهبرد بازدارندگی استفاده نمی‌کنند و اگر این کار را انجام دهند آن زمان است که رسانه‌هایی مثل بی بی سی من و تو و ایران اینترنشنال روی افکار مردم جامعه ما تاثیر داشته باشند. در این شرایط رسانه‌های داخلی چقدر مردم را نسبت به این شبکه‌های معاند آگاه کردند؟ چون رسانه‌ها و مسئولان ما کار خود را به خوبی انجام نمی‌دهند درواقع به آن رسانه‌های معاند و کشورهایشان کمک می‌کنند. امروزه اگر مسئولین و رسانه‌ها نیاز مردم را در این بخش تامین نکند به نوعی به رسانه‌های بیگانه کمک کرده است.  

رئیس دانشگاه علوم ارتباطات و رسانه در ادامه نیز بیان داشت: در محاسبه هزینه فایده سهمیه بندی گرانی بنزین همه چیز لحاظ شده اما اعتماد مردم به رسانه ملی و هزینه‌ای که بابت عدم اطلاع رسانی به رسانه‌ها و مسئولان رسمی وارد شده محاسبه نشده است که اگر چنین اتفاقی رخ می‌داد شاهد اعتراض‌های کمتری بودیم.

وی در پایان نیز با بیان اینکه تنش، نا آرامی و آسیب به مردم تبعاتی دارد، گفت: در چنین شرایطی اعتماد زدایی و اعتبار زدایی از رسانه‌های رسمی ایجاد شد. در صورتیکه اگر قبلتر اطلاع رسانی می‌شد شاید این اتفاق‌ها رخ نمی داد. اگر این اتفاق‌ها هم می‌افتاد به جرات می‌توانستیم بگوییم که مردم خبرها را از رسانه‌ها شنیدند و اعتمادشان به رسانه ملی از بین نمی‌رفت. الان وضعیت طوری شده که باخت باخت شده است. بخشی از ناراحتی مردم این بود که تعحب کردند که رسانه‌ها و مسئولان بی‌صداقتی کردند و حس می‌کنند سرشان را کلاه گذاشتند و رابطه دوستانه‌ای که انتظار دارند در یک نظام اسلامی بین رسانه‌های رسمی و مسئولان برقرار باشد رعایت نشده است.

** موسویان: اولین فایده ارتقاء سواد رسانه‌ای برخورد مناسب با اخبار جعلی است

«سید مرتضی موسویان» کارشناس ارتباطات و رسانه نیز در گفت‌وگو با خبرنگار فارس، درباره اینکه سواد رسانه‌ای تا چه حد در مواقع بحران به کمک مردم می‌آید، گفت: یکی از اصلی ترین مواردی که فقدانش را حس می‌کردیم و این فقدان شاید می‌توانست وجود نداشته باشد، بحث مربوط به سواد رسانه‌ای مردم به صورت عمومی بود.استفاده از اخبار فیک و نادرست در این مدت بحران یکی از مواردی بود که همه دست اندرکاران این امر با آن مواجه بودند. اخباری که بخشی از متن را منعکس می کرد یا مربوط به جریان در حال اجرا نبود را نشان می‌داد. آنچه که در درجه اول باید به آن پرداخته شود توان جداسازی خبر نادرست از خبر واقعی است.

موسویان درباره آنچه در ارتقای سواد رسانه‌ای برای گذر از بحران‌هایی که در فضای مجازی پیش می‌آید، افزود: ارتقای سواد رسانه‌ای به عنوان راهکار مدت‌ها است که در کشورهای دیگر مطرح است و اولین فایده ارتقای سواد رسانه‌ای برخورد مناسب با اخبار جعلی است. امروزه یکی از دغدغه‌های اصلی کشورها اخبار جعلی است به صورتیکه خبر جعلی در سال ۲۰۱۸ به عنوان یکی از ۱۰ ترند اساسی کشورهای متمدن شناخته شد. فیک نیوز را از یک رویکرد می‌توان سلاحی برنده برای کسی دانست که ضد دشمن خود می‌خواهد آن را استفاده کند و لشگر استفاده کننده از این سلاح هم می‌تواند به عموم مردم تسری پیدا کند.

موسویان درباره اینکه زمانی که بحران‌هایی در کشور بوجود می‌آید، نقش سواد رسانه‌ای در کمک به مردم چیست؟ عنوان داشت: یکی از مواردی که امروز دیگر برای همگان روشن شد، برنامه‌ریزی از قبل گروه‌های معاند بود که با توجه به آنچه شنیدیم و خواندیم مربوط به یکی دو سال اخیر است نه در زمان بحران و نه دو روز پیش از بحران. مجهز بودن افرادی که آشوب‌ها را به سطح تخریب گسترش دادند و غارت اموال مردم را هدف قرار دادند نشان دهنده این است. نکته ای که باید توجه کرد این است که وقتی مردم بتوانند تشخیص دهند چه کسانی با هدفی به جز اهداف آنها در فضای محازی دارند اقدام می‌کنند، خود را از آنها جدا می‌کنند و سعی می‌کنند ارائه منطقی‌تری داشته باشند و اگر هم اعتراضی دارند آن را برای زمان دیگری نگه دارند که در حاشیه اهداف دیگران مورد سو استفاده قرار نگیرد.

وی ادامه داد: نگاه به اینکه چه کسانی در چه مقطعی و با چه اهدافی دارند یک خبر را منتشر می‌کنند می‌تواند عزیزان ما را به این نقطه برساند که آیا باید به این اعتراض‌ها اعتنا کنند یا نه؟ توجه به منشا خبر و اهداف احتمالی که خبر دنبال می‌کند و تجزیه و تحلیل اینکه به هر حال توسعه آنچه گفته و توصیه شده چه عواقبی می‌تواند در بر داشته باشد می‌تواند فرد را از همراهی دور کند و به او کمک کند تا منطقی‌تر به موضوع نگاه کند. بسیاری از نشست‌ها در انجمن اولیا مربیان در دبیرستان‌ها و محل کار افراد و جاهایی که علاقه‌مند هستند و مطالبی را دنبال می‌کنند باید محل‌هایی باشد که نسبت به ارتقای سواد رسانه‌ای افراد اقدام شود. برند سازی و اینکه ما موضوع بسیار مهم را در قالب برندسازی ارائه دهیم که فرد با دو کلمه مفهوم بزرگی را دریافت کند.

موسویان افزود: دانستن منبع خبر،‌منتشر کننده و ... در دستیابی به اخبار درست و غیر جعلی می‌تواند موثر باشد. منتهی اگر این فرد نتواند خودش تجزیه و تحلیل کند و به نتیجه برسد و به تائید دیگران نگاه کند که افراد مثبت بیش از منفی هستند، در چنین شرایطی تا اندازه‌ای می‌تواند اعتماد کند اما باز هم می‌گویم منبع شناسی مهمتر است. حال نباید خبر را بازنشر کند و باید نسبت به آنالیز جایی که می‌خواهد خبر را بفرستند این کار را انجام دهد.

وی درباره اینکه چگونه باید با فیک نیوزها مقابله کرد؟ نیز بیان داشت: اولین راهی که در کشورها پی گرفته شده است آشنایی مردم با فضای مجازی و بالا بردن سواد مجازی مردم است. در حقیقت در این خصوص و در دولت‌های مختلف سرمایه‌گذاری شده است. این سرمایه گذاری‌ها نیز پس از پژوهش‌هایی بوده که نشان داده پرداختن به فضای مجازی و سرمایه گذاری در این زمینه می‌تواند مخاطرات بسیاری را از دولت‌ها و خود مردم دور کند.

موسویان ادامه داد: اگر به گذشته برگردیم باید به سمت نشریات زرد برویم، این نشریات زرد زمانی توانستند در دل مردم جا پیدا کنند به مواردی پرداختند که یا اهمیت کمی داشت یا دارای مستندات محکمی نبودند. اما وقتی دامنه را وسیع کرده و به فضای مجازی می‌آییم می‌بینیم که اگر به اخبار جعلی توجهی نکنیم هر فردی می‌تواند رقیب یا دشمن خود را با استفاده از اطلاعات نادرست مورد تهدید قرار دهد و این تهدیدها امنیت را از فضای مجازی بگیرد و بسترهای مناسب برای توسعه را که امروزه فقط فضای مجازی است را دچار تخطئه کند.

رئیس سابق مرکز توسعه فناوری اطلاعات و رسانه‌های دیجیتال وزارت ارشاد، در ادامه با بیان اینکه از جمله مواردی که باید به آن اشاره کرد و می‌تواند کمک کند تا مردم را در ارتقای سواد رسانه‌ای کمک کنیم، بیان داشت: باید افرادی که به طور رسمی در رسانه‌ها مشغول به کار هستند، غیر از فعالیتشان در فضای مجازی رویه دیگری را برنگزینند. گاهی می‌بینیم که برخی خبرنگارها دو گانه عمل کرده و رویه‌ای که در فضای مجازی دارند با رویه‌ای که از دید خودشان کانال رسمی محسوب می‌شود متفاوت است. در کانال رسمی سعی می‌کنند مستند خبر بیاورند اما در فضای مجازی این سعی را ندارند. یا حتی می‌بینیم که فرد از پیج شخصی خود اقدام به انتشار خبری می‌کند که مستندات لازم نیست و چون دارای اعتباری در بین عموم مردم است خبرش مورد توجه قرار می‌گیرد.

وی ادامه داد: این موضوع متوجه مسئولین هم هست برای اینکه گاهی توئیتر مسئول یا خبر منتشرشده در صفحه مجازی او می تواند بحرانی ایجاد کند. وقتی صحبت از اصول اساسی و استانداردهای خبرپراکنی می‌کنیم این اصول نه تنها در فضای مجازی قابل گذشت نیست، بلکه شاید در مواردی باید احتیاط‌ها هم بیشتر باشد. پس توصیه من به کسانی که خبر تهیه می‌کنند این است که باید نوع پرداخت به خبر و مستند بودنش به طور دقیق مشخص باشد.

انتهای پیام/ر

نظر شما

دیدگاه های ارسال شده توسط شما، پس از تایید توسط مدیریت در وب سایت منتشر خواهد شد

تازه ترین مطالب