روضه خانگی؛ ذخیره روز مبادا

به گزارشايلام بيدار،کلمه همان کلمه است اما وقتی در قالب روضه می‌نشیند انگار جان دارد. انگار قرار است بیاید دست بکشد روی سرخانه، روی تک‌تک دیوارها و وسایل، بنشیند در جان آن‌ها که سر به زیر برده‌اند و ریزریز شانه‌هایشان تکان می‌خورد.

خانه همان خانه است اما وقتی دیوارهایش سیاه‌پوش می‌شوند انگار این دیوارها هستند که تکیه می‌کنند به پرچم و پارچه نوشته‌های سیاه.

مردم همان مردم‌اند؛ اما نمی‌آیند به‌رسم دیدوبازدید یا هر نیت معمول دیگر. در خانه از قبل برایشان باز است. تعارف نمی‌شوند به بهترین جای خانه. همان‌جا دم در یا در دنج‌ترین کنج، خودشان را جا می‌دهند تا سریع‌تر در کلمات روضه جذب بشوند. خانه‌های امروز زیاد بزرگ نیستند. دست بالا سی نفر می‌آیند اما چای روضه برای پنج یا حتی وقتی با صاحب‌خانه بشوند دو نفر هم به راه است.

 قرار است دست نامرئی کلمات روضه بیاید و دست بکشد روی سرخانه و عزاداران. حالا چه فرقی می‌کند چند نفر بیایند، مداح چه کسی باشد و سخنران کدام شخصیت. ساده‌ترین، کم‌خرج‌ترین و شاید مخلص‌ترین محفل‌های این شب‌ها همین «روضه‌های خانگی» هستند. روضه‌هایی که باید بگذاریم دوباره مثل قدیم‌ترها دستمان را بگیرند تا در محرم حسین (ع) فکرمان لابه‌لای هیئت‌های بزرگ، مداح‌های مشهور و سخنران‌های پرآوازه گم نشود.

هر هفته جان را صفا می‌دهیم

تاریخچه مشخصی برای شروع روضه‌های خانگی وجود ندارد اما در بخشی از تاریخ آمده است که زمانی که رضاشاه برگزاری مجالس عزاداری در مساجد و تکایا را ممنوع کرد مردم روبه روضه‌های خانگی آوردند. بار معنوی این مجالس آن‌قدر زیاد بود که تا این دوره نیز موجودیت خودش را حفظ کرده است.

شکل برگزاری روضه‌های خانگی معمولاً هفتگی است. اگرچه الزامی برای آن وجود ندارد. معمولاً بانی خانه‌اش را در یک تاریخ مشخص هفتگی یا ماهیانه وقف روضه اباعبدالله می‌کنند. همسایگان و آشنایان هم از این تاریخ مطلع‌اند و خود را به مراسم می‌رسانند. قدیم‌ترها که این شکل روضه خانگی بیشتر رواج داشته شخصی که هم سخنرانی می‌دانسته، هم روضه‌خوانی و احیاناً مسئله‌گویی شرعی، سر ساعات مشخص‌شده خودش را به خانه‌های افراد صاحب روضه می‌رسانده است.

حجت‌الاسلام فرحزادی از مرحوم آیت‌الله شیخ محمد غروی اصفهانی نقل می‌کنند که ایشان پنج‌شنبه‌ها در خانه‌شان روضه می‌گرفتند. آیت‌الله غروی در این مراسم‌ها خودشان کفش‌های مهمانان را جفت می‌کردند، چایی می‌ریختند و پذیرایی می‌کردند. وقتی هم به ایشان می‌گفتند که شما درس و بحث دارید یا حال مناسبی ندارید، بگذارید فرد دیگری این کارها را انجام بدهد می‌گفتند «چون مجلس امام حسین علیه‌السلام است، می‌خواهم اسم من هم به‌عنوان نوکر امام حسین علیه السلام ثبت شود. شاید نماز شب‌ها و درس و بحث‌هایم برایم کارساز نشود ولی می‌دانم این مجلس به‌جای محکمی بند است»

یادگیری عشق به حسین (ع) از خانه

اولین خانه‌ای که در آن روضه خانگی خوانده شد و به برکت آن این خانه در آسمان‌ها مطرح و آیات قرآن درشان آن خانه نازل شد؛ خانه علی (ع) و فاطمه (س) بود.

حجت‌الاسلام ادیب یزدی درباره اهمیت روضه‌های خانگی می‌گویند: «دیده‌اید یک‌زمانی از خرجی خانه کم می‌آورید؛ آن پولی را که پس‌انداز کرده‌اید برای روز مبادا می‌آورید برای خرج کردن. روضه خانگی ذخیره روز مبادای ماست؛ که وقتی دشمن آمده و به طرق مختلف می‌خواهد جوانان را فریب دهد، خوبان را به تردید بیاندازد، بنیان‌های فرهنگی ما را به لرزه دربیاورد با روضه خانگی می‌شود این دشمن را بیچاره کرد.»

امام جماعت سابق مسجد بلال ادامه می‌دهد: «اصلاً اساس و مبنای اسلام بر دعوت خانه و خانواده است. خانواده در اسلام حرف اول را می‌زند. قرآن هم همین را می‌گوید. می‌گوید اول خودت و خانواده‌ات را به دین‌داری هدایت کن. پیامبر (ص) تلاش اصلی‌شان در تربیت خانواده بود و ما نتیجه این تربیت را در حادثه عظیم کربلا می‌بینیم. خانواده سیدالشهدا هم‌قدم به قدم همراه او آمدند. خانواده ایشان همراهش بودند که کار جلو رفت. خانواده‌های ما هم نیازمند این ارتباط و نیازمند به این تربیت هستند. باید در وجود فرزندان و حتی شیرخواران ما عشق به ولایت اباعبدالله به وجود بیاید و راهش اقامه روضه‌های خانگی است.»

در اوج سادگی

نذری دادن برای امام حسین (ع) به‌خصوص در ایام محرم از کارهای پسندیده و توصیه‌شده است؛ اما برخلاف مراسم‌های هیئت‌های بزرگ که ممکن است برای پذیرایی از عزاداران نیاز به هزینه کردن بالغ بالایی داشته باشند، روضه‌های خانگی درنهایت سادگی و کم‌خرجی برگزار می‌شوند. پای ثابت این مراسم‌ها پذیرایی با چای است که به «چای روضه» معروف است. میزبان در صورت تمایل از نذری‌های دیگری هم برای مهمانانش استفاده می‌کند اما قانون نانوشته‌ای روضه‌های خانگی می‌گوید که همین چای پربرکت هم برای پذیرایی کفایت می‌کند.

از آن‌طرف اغلب یک نفر مسئولیت قسمت‌های مختلف برگزاری مراسم مثل سخنرانی، روضه و مداحی را به عهده می‌گیرد و چون این کار به‌صورت متناوب برای بانی انجام می‌دهد، روضه‌خوان یا مبلغ زیادی دریافت نمی‌کند یا اصلاً مبلغی دریافت نمی‌کند. درواقع اخلاص این مجالس و نیت خیر بانی که خانه‌اش را وقف روضه اباعبدالله کرده است آن‌قدر زیاد است که روضه‌خوان هم توقعی زیادی بابت هزینه ندارد. مرحوم آقا سید مرتضی سبزواری می‌گویند که من بیست‌وپنج سال به خانهٔ کسی می‌رفتم و روضه هفتگی می‌خواندم اما او هیچ پولی به من نمی‌داد. آن‌قدر رفتم تا صاحب‌خانه از دنیا رفت.

حضور در مجالس روضه‌های خانگی سختی چندانی ندارد. اغلب نیازی به داشتن وسیله نقلیه یا طی کردن مسیری طولانی نیست چون روضه‌ها معمولاً برای ساکنین یک محل و همسایگان برگزار می‌شود. روضه‌های خانگی در حد ادای مطلب و کوتاه هستند و بعدازآن عزاداران می‌توانند به باقی کارهای روزمره خود برسند.

نفس حق روضه‌خوان

شاید از مهم‌ترین دلایل سفارش به حفظ روضه‌های خانگی پیچیدن و تکرار نوای روضه اباعبدالله در خانه و تأثیر وضعی نفس حق روضه‌خوان روی خانه و افراد صاحب‌خانه و مهمانان باشد.

در روایات آمده است در هر خانه‌ای که قرآن خوانده شود یا خدا یاد شود، نوری از آن خانه به سمت آسمان تل الو می‌کند که ملائکه آن را می‌بینند و آن خانه برای آن‌ها می‌درخشد.

حتی گفته‌شده خوب است غذایی که در خانه پخته می‌شود به نیت و به نذر یکی از اهل‌بیت (ع) باشد تا هم‌ غذا برکت بگیرد، هم فضای خانه نورانی بشود و هم اهل خانه غذای پاک و پربرکت نذری میل کنند.

علاوه بر این، روضه‌های خانگی در تقویت روابط میان اهل محل و خانواده‌ها هم مؤثر است. اغلب در این مجالس صله‌رحم هم اتفاق می‌افتد. بی‌تکلفی و سادگی این مراسم‌ها باعث حضور هر قشر و هر طبقه‌ای می‌شود که در نزدیک شدن قلب‌ها به هم مؤثر است.

روضه خانگی برویم یا هیئت اسم‌ورسم‌دار؟

در سال‌های گذشته اصناف و نهادهای مختلف هیئت‌هایی تشکیل دادند که به‌تدریج بزرگ و اسم رسم دار شدند. کم‌کم این هیئت‌ها محل حضور سخنران و مداح‌هایی شدند که بعد از مدتی به نماد آن هیئت و جوان‌ترها به پامنبری آن‌ها تبدیل شدند.

از آن‌طرف هیئت‌های خانگی به سبک سنتی خود ادامه دادند و به خاطر در چشم نبودن سطح روضه‌خوان‌ها افت کرد. افت کردن سطح سواد روضه‌خوان‌ها روضه‌های خانگی را دچار مشکلاتی مثل سطحی‌نگری در بیان مسائل دینی، خرافات و مباحث بی سندیت کرد. به همین خاطر اغلب جوان‌ترها از دوروبر روضه‌های خانگی پراکنده شدند و این میراث بزرگ لابه‌لای هیاهوی هیئت‌های بزرگ کمرنگ و کمرنگ‌تر شد.

این روزها اکثر آن‌هایی که به «بچه هیئتی» بودن آن‌ها را می‌شناسیم، از منابع مختلف دنبال برنامه هیئت‌های مشهور یا حضور فلان مداح بزرگ در مراسم‌های سطح شهر هستند. روضه‌خوان‌های بزرگ هم گویا هیئت‌های خانگی را فراموش کرده‌اند و یادشان رفته که این صدای روضه چقدر برای چاردیواری‌های خانه‌ای که قرار است نسل بعدی را پرورش بدهد لازم است. برای مادرانی که قرار است عشق حسین (ع) را با شیر به فرزند خود بدهند و برای کوچه‌پس‌کوچه‌های شهر که از پنجره هر خانه‌اش صدای محزون «بابی انت و امی» بپیچد توی آسمان.

منبع: فارس